🛕होयसाळेश्वर मंदिर, हाळेबिडू-स्थापत्य शास्त्र-१🛕 (गोष्टी माझ्या पर्यटनाच्या...)

🛕होयसाळेश्वर मंदिर, हाळेबिडू-स्थापत्य शास्त्र-१ 🛕  

(गोष्टी माझ्या पर्यटनाच्या...)

भारतीय कला प्रसारणी सभेचे वास्तुविद्या महाविद्यालय, पुणे

व तंत्रशिक्षण विभागीय कार्यालय, पुणे

आयोजित,

चतुर्थ राज्य स्तरीय वास्तुकला मराठी परिषद, २०२५ 

 

देवकोष्ठांचे माहेरघर - होयसाळेश्वर मंदिर,

हाळेबिडू, हसन, कर्नाटक, भारत 

 

 संशोधक - वर्षा जनार्दन चौधरी 

उपरोक्त उल्लेखित परिषदेत देवकोष्ठांचे माहेरघर - होयसाळेश्वर मंदिर या विषयावर शोध निबंध सादर केला. बऱ्याच वाचकांची इच्छा असते हे वाचण्याची. तथापि शोधनिबंध प्रकाशित करण्यासाठीचे काही नियम असल्या कारणाने, ते प्रकाशित करणे थोडे जबाबदारीचे आणि काहीसे अवघड होऊन बसते. तरीही वाचकांची जिज्ञासा, कुतूहल, उत्सुकता विचारत घेता, त्यातील काही चित्तवेधक भाग येथे प्रकाशित करत आहे. तसेच हे ठिकाण माझ्या पर्यटनाचे आणि अभ्यासाचे विशेष ठिकाण आहे. त्यामुळे आनंदी पावसात त्याला स्थान असायलाच हवे.   

ದೇವರ ಅರಮನೆ - ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ,

ಹಳೇಬೀಡು, ಹಾಸನ, ಕರ್ನಾಟಕ, ಭಾರತ

ಸಂಶೋಧಕಿ - ವರ್ಷ ಜನಾರ್ಧನ ಚೌಧರಿ

ಮೇಲೆ ತಿಳಿಸಿದ ಸಮ್ಮೇಳನದಲ್ಲಿ ದೇವರ ಅರಮನೆ - ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನದ ವಿಷಯದ ಕುರಿತು ಸಂಶೋಧನಾ ಪ್ರಬಂಧವನ್ನು ಮಂಡಿಸಿದರು. ಅನೇಕ ಓದುಗರು ಇದನ್ನು ಓದಲು ಬಯಸುತ್ತಾರೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಸಂಶೋಧನಾ ಪ್ರಬಂಧಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸಲು ಕೆಲವು ನಿಯಮಗಳಿರುವುದರಿಂದ, ಅವುಗಳನ್ನು ಪ್ರಕಟಿಸುವುದು ಸ್ವಲ್ಪ ಜವಾಬ್ದಾರಿ ಮತ್ತು ಸ್ವಲ್ಪ ಕಷ್ಟಕರವಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೂ, ಓದುಗರ ಕುತೂಹಲ, ಕುತೂಹಲ ಮತ್ತು ಉತ್ಸಾಹವನ್ನು ಕೇಳುತ್ತಾ, ನಾನು ಅದರ ಕೆಲವು ಆಕರ್ಷಕ ಭಾಗಗಳನ್ನು ಇಲ್ಲಿ ಪ್ರಕಟಿಸುತ್ತಿದ್ದೇನೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಈ ಸ್ಥಳವು ನನ್ನ ಪ್ರವಾಸೋದ್ಯಮ ಮತ್ತು ಅಧ್ಯಯನಕ್ಕೆ ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಇದು ಹ್ಯಾಪಿ ರೈನ್‌ನಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾನ ಪಡೆದಿರಬೇಕು.

भौगोलिक स्थान - 

१३ १२' ४७.५"N 75 ५९' ४२"E 

होयसाळेश्वर मंदिर हसन जिल्ह्यातील हाळेबिडू या गावात आहे. हालेबिडू ही होयसळ राजवटीचे राजधानीचे नगर. होयसाळेश्वर मंदिर हसन पासून 30 किमी तर बंगळूरू पासून २१० किमी आहे.
                           होयसाळेश्वर मंदिर, हाळेबिडू म्हणजे शिव मंदिर हे त्याच्या नामातूनच प्रतीत होते. ह्या मंदिराची खासियत म्हणजे हे मंदिर द्विकुट पद्धतीचे, द्विदल पद्धतीचे आहे. म्हणजेच या मंदिरात दोन मुख्य गाभारे आहेत.

ಭೌಗೋಳಿಕ ಸ್ಥಳ -

13 12' 47.5"N 75 59' 42"E

ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಾಲಯವು ಹಾಸನ ಜಿಲ್ಲೆಯ ಹಳೇಬೀಡು ಗ್ರಾಮದಲ್ಲಿದೆ. ಹಳೇಬೀಡು ಹೊಯ್ಸಳ ರಾಜವಂಶದ ರಾಜಧಾನಿಯಾಗಿತ್ತು. ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನವು ಹಾಸನದಿಂದ 30 ಕಿಮೀ ಮತ್ತು ಬೆಂಗಳೂರಿನಿಂದ 210 ಕಿಮೀ ದೂರದಲ್ಲಿದೆ.

ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಹಳೇಬೀಡು ಎಂದರೆ ಅದರ ಹೆಸರೇ ಸೂಚಿಸುವಂತೆ ಶಿವ ದೇವಾಲಯ. ಈ ದೇವಾಲಯದ ವಿಶೇಷತೆಯೆಂದರೆ ಈ ದೇವಾಲಯವು ದ್ವಿಕೂಟ ಶೈಲಿ, ದ್ವಿದಳ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿದೆ. ಅಂದರೆ, ಈ ದೇವಾಲಯವು ಎರಡು ಮುಖ್ಯ ಗರ್ಭಗುಡಿಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ.

 होयसाळेश्वर -आज मितीस या मंदिरात प्रवेश करावयाचा झाला तर दक्षिण प्रवेशद्वारातूनच अनुमती आहे. होयसळ राजवटीत हेच मुख्य प्रवेशद्वार/राज प्रवेशद्वार होते.

 प्रवेशद्वार आणि प्रदक्षिणा पथ - दक्षिण प्रवेशद्वारातून प्रवेश करावयाचा झाल्यास पाच-सहा पायऱ्या चढून जावे लागते. या पायऱ्यांच्या दोन्ही बाजूला, जमिनीच्या पातळीवर प्रत्येकी एक असे दोन देवकोष्ठ आहेत. हे देवाकोष्ठ म्हणजे मंदिराची प्रतिकृती स्वरूपातील आहेत. या पायऱ्या चढून गेल्यावर या पातळीवर संपूर्ण मंदिराभोवती जाणारा प्रदक्षिणा पथ आहे. येथून अजून पाच-सहा पायऱ्या चढून गेल्यावर मुख्य मंदिराचे प्रवेशद्वार आहे. या पायऱ्यांच्या दोन्ही बाजूला प्रत्येकी एक प्रमाणे दोन देवकोष्ठ(मंदिर प्रतिकृती) आहेत. तसेच या प्रवेशद्वाराच्या डाव्या आणि उजव्या बाजूला एक-एक शैव-द्वारपाल आहे. मंदिर शिवाचे असल्याने शैव द्वारपाल. या प्रवेशद्वाराचे तोरण म्हणजे दोन टोकाला दोन मकर, त्यांच्या मुखातून सुरु होणारी वेलबुट्टीने अलंकृत आहे म्हणून त्याला मकर तोरण संबोधित केले जाते.

ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ - ಇಂದು, ನೀವು ಈ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ಬಯಸಿದರೆ, ನಿಮಗೆ ದಕ್ಷಿಣ ದ್ವಾರದ ಮೂಲಕ ಮಾತ್ರ ಅವಕಾಶವಿದೆ. ಹೊಯ್ಸಳ ರಾಜವಂಶದ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಇದು ಮುಖ್ಯ ದ್ವಾರ/ರಾಜ ದ್ವಾರವಾಗಿತ್ತು.

ಪ್ರವೇಶ ಮತ್ತು ಪ್ರದಕ್ಷಿಣ ಮಾರ್ಗ - ನೀವು ದಕ್ಷಿಣ ದ್ವಾರದ ಮೂಲಕ ಪ್ರವೇಶಿಸಲು ಬಯಸಿದರೆ, ನೀವು ಐದು-ಆರು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳನ್ನು ಹತ್ತಬೇಕು. ಈ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಎರಡೂ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ, ನೆಲ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ತಲಾ ಒಂದರಂತೆ ಎರಡು ದೇವಕೋಷ್ಠಗಳಿವೆ. ಈ ದೇವಕೋಷ್ಠಗಳು ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರತಿಕೃತಿಗಳಾಗಿವೆ. ಈ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿದ ನಂತರ, ಈ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ ಇಡೀ ದೇವಾಲಯವನ್ನು ಸುತ್ತುವ ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಾ ಮಾರ್ಗವಿದೆ. ಇಲ್ಲಿಂದ ಇನ್ನೊಂದು ಐದು-ಆರು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿದ ನಂತರ, ಮುಖ್ಯ ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವಿದೆ. ಈ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಎರಡೂ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ ಎರಡು ದೇವಕೋಷ್ಠಗಳು (ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರತಿಕೃತಿಗಳು) ಇವೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಈ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದ ಎಡ ಮತ್ತು ಬಲ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ ಶೈವ ದ್ವಾರಪಾಲಕರಿದ್ದಾರೆ. ದೇವಾಲಯವು ಶಿವನಿಗೆ ಸೇರಿರುವುದರಿಂದ, ದ್ವಾರಪಾಲಕನು ಶೈವನು. ಈ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದ ಕಮಾನು ಎರಡೂ ತುದಿಗಳಲ್ಲಿ ಎರಡು ಮಕರಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ಮಕರ ತೋರಣ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ.

 

दक्षिण प्रवेशद्वार, देवकोष्ठ(मंदिर प्रतिकृती, द्विताल देवकोष्ठ),

जगती, प्रदक्षिणा पथ

 

अर्ध-मंडप आणि रंग-मंडप - हे प्रवेशद्वार अर्ध-मंडपांत उघडते. खरंतर मुख्य प्रवेशद्वारातून, मुख-मंडपात प्रवेश होतो. तथापि रूढ अर्थाने हे प्रवेशद्वार मुख्य प्रवेशद्वार नाही. वर उल्लेख आल्याप्रमाणे हे शिव मंदिर आहे. शिव मंदिरात आधी नंदीचे दर्शन घेतले जाते आणि नंतर गाभाऱ्यातील शिवलिंगाचे. या अर्ध-मंडपाच्या डावीकडील भिंतीत एक देवकोष्ठ, तर उजव्या बाजूला कक्षासन आहे. अर्ध-मंडपातून पुढे गेल्यास एक वर्तुळाकार रंगशीळा दृष्टीस पडते. रंगशीळा असलेला मंडप म्हणजे रंग-मंडप. या रंगशीळेच्या चार कोपऱ्यांवर चार वर्तुळाकार कांगोऱ्यानी अलंकृत स्तंभ आहे. रंग मंडपाचे वितान नवरंग पद्धतीचे असून पूर्णपणे कोरीव कामाने अलंकृत आहे. या प्रत्येक स्तंभाच्या वरच्या बाजूला चार दिशांना चार प्रमाणे, एकूण १६ सूरसुंदरींची शिल्पं आहेत. रंग मंडपाचे वितान नवरंग पद्धतीचे आहे,  या रंग मंडपाच्या पूर्वेला मुख मंडप आहे, तर पश्चिमेला पूर्वाभिमुख अंतराळ आणि गर्भगृह आहे. 

उर्वरित भागातील स्तंभ तारकाकृती आहेत. 

ಅರ್ಧ-ಮಂಟಪ ಮತ್ತು ರಂಗ-ಮಂಟಪ - ಈ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವು ಅರ್ಧ-ಮಂಟಪಕ್ಕೆ ತೆರೆದುಕೊಳ್ಳುತ್ತದೆ. ವಾಸ್ತವವಾಗಿ, ಒಬ್ಬರು ಮುಖ್ಯ ದ್ವಾರವಾದ ಮುಖ-ಮಂಟಪದ ಮೂಲಕ ಪ್ರವೇಶಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕ ಅರ್ಥದಲ್ಲಿ, ಈ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವು ಮುಖ್ಯ ದ್ವಾರವಲ್ಲ. ಮೇಲೆ ಹೇಳಿದಂತೆ, ಇದು ಶಿವ ದೇವಾಲಯ. ಶಿವ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿ, ಮೊದಲು ನಂದಿಯನ್ನು ಮತ್ತು ನಂತರ ನವರಂಗದಲ್ಲಿ ಶಿವಲಿಂಗವನ್ನು ನೋಡಲಾಗುತ್ತದೆ. ಈ ಅರ್ಧ-ಮಂಟಪದ ಎಡ ಗೋಡೆಯಲ್ಲಿ ದೇವಕೋಷ್ಠವಿದೆ, ಆದರೆ ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕೋಶಾಸನವಿದೆ. ನೀವು ಅರ್ಧ-ಮಂಟಪದಿಂದ ಮುಂದೆ ಹೋದರೆ, ವೃತ್ತಾಕಾರದ ರಂಗಶಿಲೆಯು ಗೋಚರಿಸುತ್ತದೆ. ರಂಗಶಿಲೆಯನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಮಂಟಪವು ರಂಗ-ಮಂಟಪವಾಗಿದೆ. ಈ ರಂಗಶಿಲೆಯ ನಾಲ್ಕು ಮೂಲೆಗಳಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಕಾಂಗೋರಿ-ಅಲಂಕೃತ ಕಂಬಗಳಿವೆ. ರಂಗ ಮಂಟಪದ ವಿಟಾನವು ನವರಂಗ ಶೈಲಿಯದ್ದಾಗಿದ್ದು, ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಕೆತ್ತನೆಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಈ ಪ್ರತಿಯೊಂದು ಕಂಬಗಳ ಮೇಲ್ಭಾಗದಲ್ಲಿ, 16 ಸುಂದರ ಮಹಿಳೆಯರ ಶಿಲ್ಪಗಳಿವೆ, ಪ್ರತಿ ದಿಕ್ಕಿನಲ್ಲಿ ನಾಲ್ಕು. ರಂಗ ಮಂಟಪದ ವಿಟಾನವು ನವರಂಗ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿದೆ, ಮುಖ ಮಂಟಪವು ಈ ರಂಗ ಮಂಟಪದ ಪೂರ್ವಕ್ಕಿದ್ದರೆ, ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಎದುರಾಗಿರುವ ಅಂತಲ್ಯ ಮತ್ತು ಗರ್ಭಗುಡಿ ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕಿದೆ.

ಉಳಿದ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿರುವ ಸ್ತಂಭಗಳು ನಕ್ಷತ್ರಾಕಾರದಲ್ಲಿರುತ್ತವೆ.

रंग मंडप, रंग शिळा, वर्तुळाकार अलंकृत स्तंभ,

सुरसुंदरी शिल्पं

 

अंतराळ आणि गर्भगृह/गाभारा -अंतराळाचे प्रवेशद्वार आणि तोरण अतिशय सुंदर आणि अवघड अशा कोरीव कामाने सुशोभित केलेले आहे. द्वाराच्या दोनही बाजूला प्रत्येकी एक याप्रमाणे दोन शैव द्वारपाल आहेत. ही द्वारपाल शिल्पं सुद्धा अतिशय सूक्ष्म-स्वर्गीय कोरीव कामाने मंडित आहेत. दोन्ही द्वारपालांच्या बाजूला भिंतीत एक-एक देवाकोष्ठ आहे. तसेच या भिंतीला काटकोनात असलेल्या भिंतीत सुद्धा अशाच प्रकारचे एक-एक देवकोष्ठ आहेत. 

अंतराळाचे वितान नवरंग पद्धतीचे असून संपूर्णपणे विविध कोरीव शिल्पांनी शिल्पित केलेले आहे. गर्भगृहाचे प्रवेशद्वार कोरीव, द्वारशाखांनी सुशोभित आहे.  त्यावरील तोरण, सखोल शिल्पकामाने समृद्ध आहे, तर ललाटबिंबावर गजलक्ष्मीचे अर्ध उठवतील शिल्पं आहे. प्रवेशद्वारापाशी जमिनीवर वेलबुट्टीच्या नक्षीने सुशोभित अशी चंद्रशिळा आहे. 

अंतराळातून पूर्वाभिमुख गाभाऱ्यात प्रवेश केल्यावर, गर्भगृहात प्रस्थापित केलेले भव्य शिवलिंग दृष्टीस येते. हे, होयसळ नृपती विष्णुवर्धन यास समर्पित असून त्याचे नामकरण होयसाळेश्वर असे करण्यात आलेले आहे. गर्भगृहाच्या, प्रवेशद्वार वगळता बाकी तीन भिंतीत प्रत्येकी एक याप्रमाणे तीन देवकोष्ठ आहेत. यांचे प्रवेश अतिशय साधे, कोरीवकाम विरहित आहेत. 

ಅಂತರಾಳ ಮತ್ತು ಗರ್ಭಗೃಹ/ಗಭಾರ - ಅಂತರಾಳದ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರ ಮತ್ತು ತೋರಣವನ್ನು ಅತ್ಯಂತ ಸುಂದರವಾದ ಮತ್ತು ಸಂಕೀರ್ಣವಾದ ಕೆತ್ತನೆಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ದ್ವಾರದ ಪ್ರತಿ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಇಬ್ಬರು ಶೈವ ದ್ವಾರಪಾಲಕರಿದ್ದಾರೆ. ಈ ದ್ವಾರಪಾಲಕ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಸಹ ಅತ್ಯಂತ ಸೂಕ್ಷ್ಮವಾದ ಆಕಾಶ ಕೆತ್ತನೆಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ. ದ್ವಾರಪಾಲಕರ ಎರಡೂ ಬದಿಯಲ್ಲಿರುವ ಗೋಡೆಯಲ್ಲಿ ದೇವ ಕೋಷ್ಟ (ದೇವತಾ ಕೊಠಡಿ) ಇದೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಈ ಗೋಡೆಗೆ ಲಂಬ ಕೋನಗಳಲ್ಲಿ ಗೋಡೆಯಲ್ಲಿ ದೇವ ಕೋಷ್ಟ (ದೇವತಾ ಕೊಠಡಿ) ಇದೆ.

ಅಂತರಾಳವು ನವರಂಗ ಶೈಲಿಯಾಗಿದ್ದು, ವಿವಿಧ ಕೆತ್ತಿದ ಶಿಲ್ಪಗಳಿಂದ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವು ಕೆತ್ತಿದ ಬಾಗಿಲಿನ ಕೊಂಬೆಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಅದರ ಮೇಲಿನ ತೋರಣವು ವಿವರವಾದ ಕೆತ್ತನೆಗಳಿಂದ ಸಮೃದ್ಧವಾಗಿದೆ, ಆದರೆ ಮುಂಭಾಗದ ಚಿತ್ರವು ಗಜಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ಅರ್ಧ-ಒರಗಿರುವ ಶಿಲ್ಪವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ. ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದ ಬಳಿ ನೆಲದ ಮೇಲೆ ವೆಲ್ಬುಟ್ಟಿ ಕೆತ್ತನೆಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಚಂದ್ರನ ಕಲ್ಲು ಇದೆ.

ಅಂತರಾಳದಿಂದ ಪೂರ್ವಾಭಿಮುಖ ಗರ್ಭಗುಡಿಯನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಿದಾಗ, ಗರ್ಭಗುಡಿಯಲ್ಲಿ ಸ್ಥಾಪಿಸಲಾದ ಭವ್ಯವಾದ ಶಿವಲಿಂಗವು ಗೋಚರಿಸುತ್ತದೆ. ಇದು ಹೊಯ್ಸಳ ರಾಜ ವಿಷ್ಣುವರ್ಧನನಿಗೆ ಸಮರ್ಪಿತವಾಗಿದೆ ಮತ್ತು ಇದನ್ನು ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ. ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ, ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಮೂರು ಗೋಡೆಗಳಲ್ಲಿ ಒಂದರಂತೆ ಮೂರು ದೇವತೆಗಳ ಕೋಣೆಗಳಿವೆ. ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರಗಳು ತುಂಬಾ ಸರಳವಾಗಿದ್ದು ಕೆತ್ತನೆಗಳಿಂದ ಮುಕ್ತವಾಗಿವೆ.

भिंतीतील देवकोष्ठ

मुख मंडप -दक्षिण प्रवेशद्वाराने प्रवेश केल्यावर रंगमंडपाच्या डाव्या बाजूला गाभारा आहे तर उजव्या बाजूला म्हणजे पूर्वेस मुख मंडप आहे. या मुखमंडपात कक्षासन आहेत.  कक्षासन म्हणजे आसन असलेला कक्ष. मंदिरात आलेल्या भक्तांना तसेच रंगशिळेवर काही कला सादर होत असतांना प्रेक्षकांना बसण्यासाठीची सोय. या भागात अतिशय देखणे वामन-स्तंभ आणि अर्ध-स्तंभ आहेत. मूळतः हा मंडप अंशतः बंद होता, तथापि कालांतराने नक्षीदार जाळीने पूर्ण बंद केलेला आहे. मुख मंडपाचे वितान नवरंग पद्धतीचे आहे. प्रवेशद्वार पूर्वाभिमुख असून स्वर्गीय अशा शिल्पकामाने सुशोभित आहे. बाहेरच्या बाजूने प्रवेशद्वाराच्या दोन्ही बाजूला एक-एक असे दोन शैव द्वारपाल आहेत. प्रवेशद्वार सुरेख कोरीव कलाकृतींनी मंडित आहे. 

 ಮುಖ ಮಂಟಪ - ದಕ್ಷಿಣ ದ್ವಾರದ ಮೂಲಕ ಪ್ರವೇಶಿಸಿದ ನಂತರ, ರಂಗಮಂಟಪದ ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಸಭಾಂಗಣವಿದೆ, ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ, ಅಂದರೆ ಪೂರ್ವದಲ್ಲಿ, ಮುಖ ಮಂಟಪವಿದೆ. ಈ ಮುಖ ಮಂಟಪದಲ್ಲಿ, ಖೋಷಾಸನಗಳಿವೆ. ಖೋಷಾಸನ ಎಂದರೆ ಆಸನಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿರುವ ಕೋಣೆ. ರಂಗಶಿಲೆಯಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಕಲೆಗಳನ್ನು ಪ್ರದರ್ಶಿಸುವಾಗ ದೇವಾಲಯಕ್ಕೆ ಬರುವ ಭಕ್ತರು ಮತ್ತು ಪ್ರೇಕ್ಷಕರು ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳಲು ಇದು ಒಂದು ಸ್ಥಳವಾಗಿದೆ. ಈ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಸುಂದರವಾದ ವಾಮನ-ಸ್ತಂಭ ಮತ್ತು ಅರ್ಧ-ಸ್ತಂಭಗಳಿವೆ. ಮೂಲತಃ, ಈ ಮಂಟಪವನ್ನು ಭಾಗಶಃ ಮುಚ್ಚಲಾಗಿತ್ತು, ಆದರೆ ಕಾಲಾನಂತರದಲ್ಲಿ ಇದನ್ನು ಕಸೂತಿ ಮಾಡಿದ ಬಲೆಯಿಂದ ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ಮುಚ್ಚಲಾಗಿದೆ. ಮುಖ ಮಂಟಪದ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವು ನವರಂಗ ಶೈಲಿಯಲ್ಲಿದೆ. ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವು ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಮುಖ ಮಾಡಿ ಸ್ವರ್ಗೀಯ ಶಿಲ್ಪಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ. ಹೊರಗಿನಿಂದ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದ ಪ್ರತಿ ಬದಿಯಲ್ಲಿ ಒಬ್ಬರು ಇಬ್ಬರು ಶೈವ ದ್ವಾರಪಾಲಕರಿದ್ದಾರೆ. ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರವನ್ನು ಸುಂದರವಾದ ಕೆತ್ತಿದ ಕಲಾಕೃತಿಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲಾಗಿದೆ.

नंदी मंडप -मुख मंडपातून पाच-सहा पायऱ्या उतरून आल्यावर प्रदक्षिणापथ आहे. या पायऱ्यांच्या दोन्ही बाजूला एकूण दोन देवकोष्ठ(मंदिर प्रतिकृती) आहेत. या पायऱ्यांच्या समोरच अशाच प्रकारची पायऱ्यांची आणि देवकोष्ठांची रचना आहे. या पायऱ्या चढून गेल्यावर नंदी मंडपात प्रवेश करता येतो. या मंडपांत एक अतिशय भव्य एकपाषाणी नंदी आहे. नंदी पश्चिमाभिमुख आहे. या नंदी मंडपांत कंगोऱ्यानी अलंकृत वर्तुळाकार चोवीस स्तंभ आहेत तर वितान सपाट पद्धतीचे आहे. नंदी मंडपातून बाहेर पाडण्यासाठी उत्तर दिशेला अजून एक मार्ग आहे. पाच-सहा पायऱ्या उतरून बाहेर जाता येते. या पायऱ्यांच्या दोन्हीबाजूला, जमीन पातळीवर दोन देवकोष्ठ(मंदिर प्रतिकृती) आहेत. रूढार्थाने खरंतर हा मुख्य प्रवेश. म्हणजे आधी नंदी दर्शन नंतर शिवलिंग दर्शन. 

नंदीच्या मागच्या बाजूला म्हणजे पूर्वेस एक छोटा पश्चिमाभिमुख गाभारा आहे. या गाभाऱ्यात आज मितीस तीन मीटर उंच, सप्त अश्वारूढ, चैतन्यमयी सूर्य प्रतिमा आहे. याच्या मागच्या भिंतीच्या बाजूला काही पडझड झालेला भाग आहे. 

ನಂದಿ ಮಂಟಪ - ಮುಂಭಾಗದ ಮಂಟಪದಿಂದ ಐದು-ಆರು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳನ್ನು ಇಳಿದ ನಂತರ, ಪ್ರದಕ್ಷಿಣಾ ಮಾರ್ಗವಿದೆ. ಈ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಎರಡೂ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ, ಎರಡು ದೇವಕೋಷ್ಠಗಳು (ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರತಿಕೃತಿಗಳು) ಇವೆ. ಈ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಮುಂದೆ, ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳು ಮತ್ತು ದೇವಕೋಷ್ಠಗಳ ಒಂದೇ ರೀತಿಯ ರಚನೆ ಇದೆ. ಈ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳನ್ನು ಹತ್ತಿದ ನಂತರ, ನಂದಿ ಮಂಟಪವನ್ನು ಪ್ರವೇಶಿಸಬಹುದು. ಈ ಮಂಟಪದಲ್ಲಿ ಬಹಳ ಭವ್ಯವಾದ ಏಕಶಿಲೆಯ ನಂದಿ ಇದೆ. ನಂದಿ ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ ಮುಖ ಮಾಡಿದೆ. ಈ ನಂದಿ ಮಂಟಪದಲ್ಲಿ ಕಂಗೋರಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಇಪ್ಪತ್ನಾಲ್ಕು ವೃತ್ತಾಕಾರದ ಕಂಬಗಳಿವೆ, ಆದರೆ ಮುಖಮಂಟಪವು ಸಮತಟ್ಟಾಗಿದೆ. ನಂದಿ ಮಂಟಪದಿಂದ ನಿರ್ಗಮಿಸಲು ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಇನ್ನೊಂದು ಮಾರ್ಗವಿದೆ. ಒಬ್ಬರು ಐದು-ಆರು ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳನ್ನು ಇಳಿದು ನಿರ್ಗಮಿಸಬಹುದು. ಈ ಮೆಟ್ಟಿಲುಗಳ ಎರಡೂ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ, ನೆಲದ ಮಟ್ಟದಲ್ಲಿ, ಎರಡು ದೇವಕೋಷ್ಠಗಳು (ದೇವಾಲಯದ ಪ್ರತಿಕೃತಿಗಳು) ಇವೆ. ಸಾಂಪ್ರದಾಯಿಕವಾಗಿ, ಇದು ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಮುಖ್ಯ ದ್ವಾರವಾಗಿದೆ. ಅಂದರೆ, ಮೊದಲು ನಂದಿ ದರ್ಶನವನ್ನು ನೋಡಲಾಗುತ್ತದೆ, ನಂತರ ಶಿವಲಿಂಗ ದರ್ಶನವನ್ನು ನೋಡಲಾಗುತ್ತದೆ.

ನಂದಿಯ ಹಿಂದೆ, ಅಂದರೆ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ, ಪಶ್ಚಿಮಕ್ಕೆ ಎದುರಾಗಿರುವ ಒಂದು ಸಣ್ಣ ಸಭಾಂಗಣವಿದೆ. ಇಂದು, ಈ ಗುಹೆಯಲ್ಲಿ ಏಳು ಕುದುರೆಗಳ, ಮೂರು ಮೀಟರ್ ಎತ್ತರದ, ರೋಮಾಂಚಕ ಸೂರ್ಯನ ಚಿತ್ರವಿದೆ. ಹಿಂಭಾಗದ ಗೋಡೆಯ ಮೇಲೆ ಅದರ ಕೆಲವು ಕುಸಿದ ಭಾಗವಿದೆ.

सप्त अश्वारूढ सूर्य प्रतिमा

शांतलेश्वर - दुसरे गर्भ-गृह. हे सर्व बाबतीत होयसालळेश्वर सारखेच आहे. तथापि यात थोडे फरक आहेत, त्यांचा आढावा घेऊ. हा गाभारा होयसाळेश्वर गाभाऱ्याच्या उत्तरेस आहे. याचे मुख्यप्रवेशद्वार होयसळेश्वर प्रमाणे पुर्वेसच आहे. तथापि दुसरे प्रवेशद्वार उत्तरेस आहे. दुसरी एक ठळक बाब म्हणजे या गाभाऱ्यातील शिवलिंग होयसळेश्वरच्या तुलनेत थोडे लहान आहे. या गोष्टी वगळता बाकी सर्व घटक आणि रचना तंतोतंत होयसाळेश्वर प्रमाणेच आहे. 

ಶಾಂತಲೇಶ್ವರ - ಎರಡನೇ ಗರ್ಭಗುಡಿ. ಇದು ಎಲ್ಲಾ ರೀತಿಯಲ್ಲೂ ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರಕ್ಕೆ ಹೋಲುತ್ತದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಕೆಲವು ವ್ಯತ್ಯಾಸಗಳಿವೆ, ಅವುಗಳನ್ನು ಪರಿಶೀಲಿಸೋಣ. ಈ ಗರ್ಭಗುಡಿ ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ಗರ್ಭಗುಡಿಯ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಇದೆ. ಇದರ ಮುಖ್ಯ ದ್ವಾರ ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರದಂತೆ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಇದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಎರಡನೇ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರ ಉತ್ತರಕ್ಕೆ ಇದೆ. ಮತ್ತೊಂದು ಗಮನಾರ್ಹ ಸಂಗತಿಯೆಂದರೆ ಈ ಗರ್ಭಗುಡಿಯಲ್ಲಿರುವ ಶಿವಲಿಂಗವು ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರಕ್ಕಿಂತ ಸ್ವಲ್ಪ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಹೊರತುಪಡಿಸಿ, ಉಳಿದ ಎಲ್ಲಾ ಅಂಶಗಳು ಮತ್ತು ರಚನೆಯು ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರದಂತೆಯೇ ಇವೆ.

शांतालेश्वर शिवलींग

 नंदीमंडप - हा नंदी मंडप सुद्धा होयसाळेश्वर नंदी मंडपाच्या तुलनेत मापाने थोडा लहान आहे. या नंदी मंडपात कांगोऱ्यानी अलंकृत असे सोळा स्तंभ असून, वितान सपाट आहे.  होयसाळेश्वर नंदी मंडपाला जोडून असलेला सूर्य देवाचा गाभारा सुद्धा या मंडपाला नाही. तसेच या नंदी मंडपातून थेट बाहेर पडण्यास मार्ग नाही. 

ನಂದಿ ಮಂಟಪ - ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ನಂದಿ ಮಂಟಪಕ್ಕೆ ಹೋಲಿಸಿದರೆ ಈ ನಂದಿ ಮಂಟಪವು ಗಾತ್ರದಲ್ಲಿ ಸ್ವಲ್ಪ ಚಿಕ್ಕದಾಗಿದೆ. ಈ ನಂದಿ ಮಂಟಪವು ಕಂಗೋರಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟ ಹದಿನಾರು ಸ್ತಂಭಗಳನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ ಮತ್ತು ಒಳಭಾಗವು ಸಮತಟ್ಟಾಗಿದೆ. ಈ ಮಂಟಪವು ಹೊಯ್ಸಳೇಶ್ವರ ನಂದಿ ಮಂಟಪಕ್ಕೆ ಜೋಡಿಸಲಾದ ಸೂರ್ಯ ದೇವರ ಕೋಣೆಯನ್ನು ಸಹ ಹೊಂದಿಲ್ಲ. ಅಲ್ಲದೆ, ಈ ನಂದಿ ಮಂಟಪದಿಂದ ನೇರ ನಿರ್ಗಮನವಿಲ್ಲ.

शांतालेश्वर नंदी मंडप

इतर गाभारे -ह्या दोन्हीही मंदिरातील रंग मंडप एकमेकांना एका व्हरांड्याने जोडलेले आहेत. या व्हरांड्याच्या मध्यभागी डावीकडे एक आणि उजवीकडे एक म्हणजेच पूर्व आणि पश्चिमेकडे प्रत्येकी एक असे लहान लहान गाभारे दोन आहेत.

यातील पूर्वाभिमुख गाभाऱ्याच्या प्रवेशद्वाराच्या दोन्ही बाजूला भिंतीत दोन पूर्वाभिमुख देवकोष्ठ आहेत.

ಇತರ ಕೋಣೆಗಳು - ಈ ದೇವಾಲಯಗಳಲ್ಲಿರುವ ರಂಗ ಮಂಟಪಗಳು ಒಂದು ವರಾಂಡಾದಿಂದ ಪರಸ್ಪರ ಸಂಪರ್ಕ ಹೊಂದಿವೆ. ಈ ವರಾಂಡಾದ ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ, ಎಡಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಮತ್ತು ಬಲಭಾಗದಲ್ಲಿ ಒಂದು, ಅಂದರೆ ಪೂರ್ವ ಮತ್ತು ಪಶ್ಚಿಮದಲ್ಲಿ ತಲಾ ಒಂದು ಎಂಬ ಎರಡು ಸಣ್ಣ ಕೋಣೆಗಳಿವೆ.

ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಎದುರಾಗಿರುವ ಕೋಣೆಯ ಪ್ರವೇಶದ್ವಾರದ ಎರಡೂ ಬದಿಗಳಲ್ಲಿ, ಗೋಡೆಯಲ್ಲಿ ಪೂರ್ವಕ್ಕೆ ಎದುರಾಗಿರುವ ಎರಡು ದೇವರ ಕೋಣೆಗಳಿವೆ.

दोन्ही रंग मंडपाला जोडणारा

मंडोवरील शिल्पं -मंदिराचे विधान ताराकाकृती असल्याने बाह्य भिंतींवर सुंदर असा छाया-प्रकाशाचा खेळ अनुभवायला मिळतो. 

                         मंदिराच्या बह्यांगावरील वैशिष्ट्यपूर्ण घटक म्हणजे द्विताल देवकोष्ठ. दोन मुख्य गाभाऱ्याच्या उत्तर, पश्चिम, दक्षिण दिशेला एक-एक द्विताल देवकोष्ठ, याप्रमाणे एकूण सहा द्विताल देवकोष्ठ आहेत. 

                  आता याव्यतिरिक्त असलेले घटक. जगती पासून साधारण दोन मीटर उंची पर्यंत संपूर्ण मंदिराच्या बाह्यांगावर कोरीव थर आहेत. खालून वर क्रमाने गज थर, व्याल थर, वेलबुट्टी थर, अश्व थर, वेलबुट्टी थर आहेत. या थराच्या वर असलेल्या थरात भागवत पुराण, रामायण, महाभारतातील कथा शिल्पित केलेल्या आहेत. यानंतरच्या थरात प्रामुख्याने मकर आहेत, तथापि मध्ये मध्ये कीर्तिमुख सुद्धा आहे. याच्या वर हंस शिल्पांचा थर आहे. पुढचा थर म्हणजे नर्तक आणि वादकांच्या शिल्पांचा थर असून प्रत्येक वादक आणि नर्तकाच्या शिल्पाच्या मध्ये एक यक्ष शिल्पं आहे. त्यावर लहान-लहान भूमिज शिखर शिल्पं थर आहे. या उंचीला मंदिरातील काक्षासानाची उंची आहे. त्यामुळे पुढचा थर हा थोडा तिरका असलेला भाग म्हणजे काक्षांसनावर बसल्यावर पाठ टेकविण्याचा भाग आहे. या थरात क्रमाने दोन अर्ध स्तंभ, एक शिल्पं, दोन अर्ध स्तंभ, एक शिल्पं असा क्रम आहे. या शिल्पांत सुरसुंदरी, नर्तक, योद्धा यांची शिल्पं आहेत. 

ಮಾಂಡೋದಲ್ಲಿನ ಶಿಲ್ಪಗಳು - ದೇವಾಲಯವು ನಕ್ಷತ್ರದ ಆಕಾರದಲ್ಲಿರುವುದರಿಂದ, ಹೊರಗಿನ ಗೋಡೆಗಳ ಮೇಲೆ ಬೆಳಕು ಮತ್ತು ನೆರಳಿನ ಸುಂದರವಾದ ಆಟವನ್ನು ಅನುಭವಿಸಬಹುದು.

ದೇವಾಲಯದ ಹೊರ ಗೋಡೆಯ ಮೇಲಿನ ವಿಶಿಷ್ಟ ಅಂಶವೆಂದರೆ ದ್ವಿತಲ್ ದೇವಕೋಷ್ಠ. ಎರಡು ಮುಖ್ಯ ನವರಂಗದ ಉತ್ತರ, ಪಶ್ಚಿಮ ಮತ್ತು ದಕ್ಷಿಣ ದಿಕ್ಕುಗಳಲ್ಲಿ ತಲಾ ಒಂದರಂತೆ ಆರು ದ್ವಿತಲ್ ದೇವಕೋಷ್ಠಗಳಿವೆ.

ಈಗ ಹೆಚ್ಚುವರಿ ಅಂಶಗಳು. ಜಗತಿಯಿಂದ ಸುಮಾರು ಎರಡು ಮೀಟರ್ ಎತ್ತರದವರೆಗೆ, ದೇವಾಲಯದ ಸಂಪೂರ್ಣ ಹೊರ ಗೋಡೆಯ ಮೇಲೆ ಕೆತ್ತಿದ ಪದರಗಳಿವೆ. ಕೆಳಗಿನಿಂದ ಮೇಲಕ್ಕೆ, ಗಜ ಪದರ, ವ್ಯಾಲ್ ಪದರ, ವೆಲ್ಬುಟ್ಟಿ ಪದರ, ಅಶ್ವ ಪದರ, ವೆಲ್ಬುಟ್ಟಿ ಪದರಗಳಿವೆ. ಈ ಪದರದ ಮೇಲಿನ ಪದರವು ಭಾಗವತ ಪುರಾಣ, ರಾಮಾಯಣ ಮತ್ತು ಮಹಾಭಾರತದ ಕಥೆಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಇದರ ನಂತರದ ಪದರವು ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ಮಕರವನ್ನು ಹೊಂದಿದೆ, ಆದಾಗ್ಯೂ, ಮಧ್ಯದಲ್ಲಿ ಕೀರ್ತಿಮುಖವೂ ಇದೆ. ಇದರ ಮೇಲೆ ಹಂಸ ಶಿಲ್ಪಗಳ ಪದರವಿದೆ. ಮುಂದಿನ ಪದರವು ನರ್ತಕರು ಮತ್ತು ಸಂಗೀತಗಾರರ ಶಿಲ್ಪಗಳ ಪದರವಾಗಿದೆ, ಮತ್ತು ಪ್ರತಿ ಸಂಗೀತಗಾರ ಮತ್ತು ನರ್ತಕ ಶಿಲ್ಪದ ನಡುವೆ ಯಕ್ಷ ಶಿಲ್ಪವಿದೆ. ಅದರ ಮೇಲೆ ಸಣ್ಣ ಭೂಮಿಜ್ ಶಿಖರ ಶಿಲ್ಪಗಳಿವೆ. ಈ ಎತ್ತರವು ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿರುವ ಕಕ್ಷಾಸನದ ಎತ್ತರವಾಗಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಮುಂದಿನ ಪದರವು ಸ್ವಲ್ಪ ಇಳಿಜಾರಾದ ಭಾಗವಾಗಿದೆ, ಇದು ಕಕ್ಷಾಸನದ ಮೇಲೆ ಕುಳಿತ ನಂತರ ಹಿಂಭಾಗವನ್ನು ಒರಗಿಸುವ ಭಾಗವಾಗಿದೆ. ಈ ಪದರದಲ್ಲಿ, ಅನುಕ್ರಮವು ಎರಡು ಅರ್ಧ ಕಂಬಗಳು, ಒಂದು ಶಿಲ್ಪ, ಎರಡು ಅರ್ಧ ಕಂಬಗಳು, ಒಂದು ಶಿಲ್ಪ. ಈ ಶಿಲ್ಪಗಳು ಸುಂದರ ಮಹಿಳೆಯರು, ನರ್ತಕರು ಮತ್ತು ಯೋಧರ ಶಿಲ್ಪಗಳನ್ನು ಒಳಗೊಂಡಿವೆ.

शिल्पं थर

शिल्पं फलक - शेवटच्या शिल्पं थरानंतर कक्षासन भागात जाळी आहे. उर्वरित भागात मात्र मोठ्या मापाचे आयताकृती शिल्पं फलक आहेत. या फलकांमध्ये निरनिराळ्या देवतांची, विविध अवतारातील आणि घटनांची शिल्पं कोरलेली आहेत.

ಶಿಲ್ಪ ಫಲಕಗಳು - ಕೊನೆಯ ಶಿಲ್ಪ ಪದರದ ನಂತರ, ಕುಳಿತುಕೊಳ್ಳುವ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಜಾಲರಿ ಇದೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಉಳಿದ ಪ್ರದೇಶಗಳಲ್ಲಿ, ದೊಡ್ಡ ಆಯತಾಕಾರದ ಶಿಲ್ಪ ಫಲಕಗಳಿವೆ. ಈ ಫಲಕಗಳಲ್ಲಿ ವಿವಿಧ ದೇವತೆಗಳ ಶಿಲ್ಪಗಳು, ವಿವಿಧ ಅವತಾರಗಳು ಮತ್ತು ಘಟನೆಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ.

नंदी आरूढ शिव-पार्वती (शैव शिल्पं)

 

नरसिंह-हिरण्यकश्यपू (वैष्णव शिल्पं)

 

शिखर - मंदिराची शैली ठरविणारा मुख्य घटक म्हणजे शिखर. तथापि या मंदिराला आज मितीस शिखर बघावयास मिळत नाही. दिल्ली सल्तनत काळात, दोन वेळा यावर आक्रमणं झाली. त्यात मंदिरातील बऱ्याच शिल्पांची नासधूस तर झालीच, परंतु या मंदिराची शिखरं सुद्धा या आक्रमणाचा बळी ठरली. पूर्णपणे उध्वस्त झाली. 

 ಶಿಖರ - ದೇವಾಲಯದ ಶೈಲಿಯನ್ನು ವ್ಯಾಖ್ಯಾನಿಸುವ ಪ್ರಮುಖ ಅಂಶವೆಂದರೆ ಶಿಖರ. ಆದಾಗ್ಯೂ, ಈ ದೇವಾಲಯವು ಇಂದು ಶಿಖರವನ್ನು ಹೊಂದಿಲ್ಲ. ದೆಹಲಿ ಸುಲ್ತಾನರ ಅವಧಿಯಲ್ಲಿ, ಇದರ ಮೇಲೆ ಎರಡು ಬಾರಿ ದಾಳಿ ಮಾಡಲಾಯಿತು. ಇದರಲ್ಲಿ ದೇವಾಲಯದಲ್ಲಿನ ಅನೇಕ ಶಿಲ್ಪಗಳು ನಾಶವಾದವು, ಆದರೆ ಈ ದೇವಾಲಯದ ಶಿಖರವು ಸಹ ಈ ದಾಳಿಗೆ ಬಲಿಯಾಯಿತು. ಅದು ಸಂಪೂರ್ಣವಾಗಿ ನಾಶವಾಯಿತು.

इतर भाग -  इतर भागात तारकाकृती कांगोऱ्यानी मंडित स्तंभ आहेत. या स्तंभांवर आधारित नवरंग वितान आहेत. वितानाचा संपूर्ण भाग विविध प्रकारच्या शिल्पांनी अलंकृत आहे.

ಇತರ ಭಾಗಗಳು - ಇತರ ಭಾಗಗಳಲ್ಲಿ, ನಕ್ಷತ್ರಾಕಾರದ ಕಾಂಗೋರಿಯಿಂದ ಆವೃತವಾದ ಕಂಬಗಳಿವೆ. ಈ ಕಂಬಗಳ ಆಧಾರದ ಮೇಲೆ ನವರಂಗ ವಿತನಗಳಿವೆ. ವಿತನ ಸಂಪೂರ್ಣ ಭಾಗವು ವಿವಿಧ ರೀತಿಯ ಶಿಲ್ಪಗಳಿಂದ ಅಲಂಕರಿಸಲ್ಪಟ್ಟಿದೆ.

कक्षासन, ताराकाकृती स्तंभ

स्मारक स्तंभ - या मंदिराच्या दक्षिण प्रवेश द्वारच्या नैऋत्य कोपऱ्यात हा स्मारक स्तंभ आहे. खालची बाजू चिती(cuboid) आकाराची असून, वरची बाजू दंडगोल आकाराची आहे, याच्या तळाशी काही मानवाकृती कोरलेल्या आहेत. तसेच खालच्या चिती(cuboid) आकारच्या भागात कोरीव लेख आहे.

ಸ್ಮಾರಕ ಸ್ತಂಭ - ಈ ಸ್ಮಾರಕ ಸ್ತಂಭವು ದೇವಾಲಯದ ದಕ್ಷಿಣ ದ್ವಾರದ ನೈಋತ್ಯ ಮೂಲೆಯಲ್ಲಿದೆ. ಕೆಳಗಿನ ಭಾಗವು ಘನಾಕೃತಿಯಲ್ಲಿದೆ, ಮೇಲ್ಭಾಗವು ಸಿಲಿಂಡರಾಕಾರದಲ್ಲಿದೆ, ಅದರ ಕೆಳಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕೆಲವು ಮಾನವ ಆಕೃತಿಗಳನ್ನು ಕೆತ್ತಲಾಗಿದೆ. ಅಲ್ಲದೆ, ಕೆಳಗಿನ ಘನಾಕೃತಿಯ ಭಾಗದಲ್ಲಿ ಕೆತ್ತಿದ ಶಾಸನವಿದೆ.

स्मारक स्तंभ 

                          

परिषदेचे माहितीपत्र 

प्रमाणपत्र 

आनंदी पाऊस

(गोष्टी माझ्या पर्यटनाच्या...)

२७ फेब्रु २०२५