गोष्ट चकचकीत डब्यांची (घरातील गमती जमती)

गोष्ट चकचकीत डब्यांची  

(घरातील गमती जमती)

                                                 

                                                      घरातील रोजच्या वापरातील भांडी वापराप्रमाणे दररोजच्या दररोज घासून साफ केली जात . पण घरातील सर्व सामान भरून ठेवण्याचे बरेच डबे होते . ह्यातील सगळ्यात जास्त डबे पितळेचे होते आणि काही अल्युमिनियम आणि स्टीलचे होते . अल्युमिनियम आणि स्टीलचे डबे घासले की पटकन साफ होतात . पितळी डब्यांचे तसे नाही . हे डबे साफ करण्यासाठी बरीच मेहनत आणि भरपूर वेळही लागतो . आज या डबे सफाईची गोष्ट ! 

                                                   हे काम साधारणपणे वर्षातून दोनदा केले जात असे . एकदा दिवाळीच्या आधी आणि एकदा अक्षय्य तृतीयेच्या आधी . एक तर यावेळी बऱ्याच रिकाम्या डब्यांची गरज असे . कारण दिवाळीचा सगळा फराळ भरायला भरपूर डब्यांची आवश्यकता असे . मग या निम्मिताने , ज्या डब्यात थोडे-थोडेच सामान राहिलेले असे ते त्या मोठ्या डब्यातून काढून छोट्या डब्यात काढले जाई . मग हे मोठाले डबे फराळ भरायच्या कामाला येत . हे सगळ्यांना माहितीचे आहेच . पण आमच्याकडे अक्षय्य तृतीयेला घरात पितरांचे श्राद्ध घातले जाते . या साठी सुद्धा फराळाचे काही पदार्थ करावे लागतात . शेव , दराबा लाडू आणि साजऱ्या तरी कमीतकमी कराव्याच लागतात . मेग हे भरून ठेव्यालाही डबे हवेच असतात . दुसरे म्हणजे आमच्या शाळेला सुट्टी लागलेली असे त्यामुळे आमची थोडी मदत होत असे आणि लुडबुड जास्त . या सगळ्या कारंणानी डबे साफ करायला या वेळा सोयीच्या होत असत . अजून एक महत्वाचे कारण म्हणजे या दोन्ही वेळेस छान कडकडीत ऊन असे , जे फार गरजेचे असे या कामासाठी .

                                                   हे काम करण्यासाठी सुद्धा थोडे पूर्व नियोजन लागे .या कामासाठी मेहनत आणि वेळ दोन्हीही भरपूर आवश्यक असे . पण बाकीही थोडी पूर्व तयारी करावी लागे . तर हे सगळे डबे माळ्यावर ठेवलेले असत . फक्त काही अल्युमिनियमचे रोजचे लागणारे सगळ्या पिठांचे डबे स्वयंपाकाच्या ओट्याखाली ठेवलेले असत . मग सगळ्यात आधी हे माळ्यावरचे सगळे डबे एक-एक करत खाली उतरवावे लागत असे . ते खाली उतरवायचे म्हणजे मोठ्ठी कसरतच असे . तेव्हा घरात शिडी वगैरे नव्हती . जेवणाची एक लाकडी खुर्ची घ्यायची , मग त्या खुर्चीवर एक लाकडी स्टूल ठेवायचे . त्यानंतर एकीने यावर चढायचे आणि एकीने तो स्टूल नीट धरून ठेवायचा . मग वर चढलेलीने एक-एक डबा माळ्यावरून काढायचा आणि खाली उभं असलेलीच्या हातात द्यायचा . हात पोहोचतील इतके डबे काढून झाले की खाली उतरायचे आणि ती खुर्ची त्या स्टूल सहीत थोडी पुढे सरकावयाची . मग पुढचे डबे काढायचे , असे सगळे डबे खाली उतरवेपर्यंत चालायचे . 

                                                  मग सगळे डबे खाली उतरवून झाले सगळ्या माळ्यांवरचे की खाली जमीनीवर या डब्यांचा पसाराच-पसारा ! मग त्यात किती जिन्नस आहे हे बघायचे आणि ते बघून त्याप्रमाणे ते गरजेप्रमाणे लहान मोठ्या आकाराच्या भांड्यात , घमेलीत किंवा वाडग्यात काढायचे . मग हे सगळे रिकामे झालेले डबे उचलून भांडे घासायच्या ठिकाणी नेवून ठेवायचे . डब्यातील जिन्नसा काढून ठेवलेल्या सगळ्या घमेल्या , भांडी आणि वाडगे उचलून टेबलवर आणि स्वयंपाकाच्या ओट्यावर उचलून ठेवायचे . एक कारण म्हणजे यात पाणी उडू नये , दुसरे कारण म्हणजे तिकडून येताजाता कुणाचा पाय लागून सांडू नये आणि तीसरे आणि सगळ्यात महत्वाचे कारण म्हणजे घरातील चिल्ल्या-पाल्ल्यांनी त्यात हात घालून सांडासांड करू नये म्हणून . 

                                                  आता या सगळ्या डब्यांमध्ये जास्त डबे पितळेचे होते . हे डबे म्हणजे  घासले , धुतले की झाले असे होत नसे . हे पितळी डबे स्वच्छ आणि चकचकीत करण्यासाठी थोडी जास्त आणि वेगळी मेहनत करावी लागत असे . तर हे पितळी डबे चकचकीत करण्यासाठी लिंबू किंवा चिंच या पैकी काहीतरी आणि मीठाने हे डबे चांगले चोळून-चोळून , त्यावरील सगळे डाग साफ करावे लागत . काही वेळा घरात खूपच जुने लिंबूचे किंवा कैरीचे लोणचे असेल तर ते सुद्धा वापरले जात असे या कामासाठी . बार एव्हढे करून काम भागात नसे . यानंतर हे डबे लगेच राखेने घासावे लागत . तेव्हा हे डबेच नाही तर घरातील सगळी भांडी राखेनेच घासाली जात असत आमच्याकडे . फक्त  काचेची आणि चिनी मातीची भांडी तेव्हढी पांढऱ्या पावडरने घासली जात . भरीताच्या लेखात लोखंडी शेगडीचा उल्लेख आलेला आहेच . तर त्यात जाळलेली शेणाची गौरी आणि लाकडी कोळसा , याची राख तयार होत असेच , पण रोजच्या अंघोळीचे पाणी बंबात गरम केले जात असे तेव्हा आमच्याकडे . यातही शेणाची गौरी , दगडी कोळसा , भुईमुगाच्या शेंगांची टरफलं , लाकडाचे तुकडे आणि भुसा असे सगळे जाळले जात असे . मग याची सुद्धा राख तयार होत असे . बंब रोजच पेटवला जात असे आणि शेगडी अधून मधून काही खास कारणांनी . त्यामुळे घरातच पुरेशी राख तयार होत असे . मग हीच राख सगळी भांडी घासण्यासाठी वापरली जात असे . ज्यांच्याकडे पुरेशी नसे त्यांना ती विकत सुद्धा मिळत असे . आता तेव्हा आजच्या सारख्या निरनिराळ्या घासण्या मिळत नसत . मग नारळ फोडल्यावर त्याच्या बाहेरच्या बाजूला असलेले तंतू घासणी म्हणून वापरले जात असत . 

                                                 तर हे चिंच/लिंबू चोळून घासलेले डबे मग राखेने या नारळाच्या कुच्चीने घासले जात . मग हे घासलेले डबे चांगले नीट सगळीकडून हात फिरवून दोन ते तीन पाण्यातून धुतले जात असत . मग थोडे पाणी निथळवून स्वच्छ सुती कापडाने आतून बाहेरून चांगले पुसून घेतले जात . असे करण्याचे कारण म्हणजे या पितळी डब्यावर पाणी उडाले किंवा पाण्याचे ओघळ आले तरी त्याचे सुद्धा डाग पडतात . त्यानंतर हे डबे गच्चीवर नेवून उन्हात ठेवले जात ,  तेही  एकमेकांना जराही स्पर्श न होता , थोडे थोडे अंतर ठेवून . म्हणजे सगळ्या डब्यांवर छान ऊन पडेल आणि ते छान कडकडीत वाळतील आणि एकमेकांचा स्पर्श न झाल्याने त्याचे डाग सुद्धा नाही पडणार . किंवा काही वेळा छोट्या गॅलरीत ऊन असेल तर तिथे सुद्धा ठेवले जात . डबे उन्हात नेवून ठेवण्याचे काम अर्थातच आम्हा मुलींचे . मग हळूहळू जसजश्या  मोठ्या होत गेलो तसे मग एक एक काम करण्यास मुभा मिळत गेली .
                                               बाकीची स्टील आणि अल्युमिनिअमचे जे डबे होते ते नेहमीप्रमाणे राखेने घासून , चांगले दोन-तीन पाण्यांनी धुवून घेतले जात . त्यासाठी पितळेच्या डब्यांसारखे बाकी काय-काय लावून साफ करण्याची गरज नसते . धुवून झाल्यावर , थोडे निथळले की मग स्वच्छ सुती कापडाने पुसून घेतले जात आणि यांची सुद्धा गच्चीवर कडकडीत उन्हात रवानगी होते असे , कडकडीत वाळण्यासाठी .
                                              मग काही तास हे सगळे डबे उन्हात चांगले कडकडीत वाळले आणि गरम झाले की परत खाली आणले जात असत . अर्थातच हे डबे खाली आणण्याचे काम आम्हा मुलींचे . चक्क चटका लागत असे या डब्यांचा ! मग डब्यांच्या आकाराप्रमाणे त्या-त्या जिन्नसा लहान-मोठ्या डब्यात भरल्या जात आणि शक्यतो सगळे मोठे डबे रिकामे राहतील याची काळजी/सोय केली जात असे . म्हणजे मग सगळे फराळाचे पदार्थ भरायला हे मोठ्ठे रिकामे डबे एकदम तय्यार असत . बाकी भरलेले डबे परत माळ्यावर आपापल्या जागी स्थानापन्न होत असत . असा हा सगळं सोहळा जवळजवळ पाच-सहा तास तरी चाले . पण एकदा का ते छान बाहेरून  पिवळे धम्मक आणि आतून चंदेरी चकचकीत डबे पहिले की जो काय आनंद मिळे , त्या आनंदामुळे सगळ्या मेहनतीचं सार्थक झाल्यासारखं वाटे आणि सगळा थकवा कुठल्याकुठे पळून जात असे !!! 

©आनंदी पाऊस 

घरातील गमती जमती 

२५ डिसेंबर२०१९

पितळी डबे 

पितळी डबे 

अल्युमिनिअमचे डबे 

अल्युमिनिअमचे डबे 

स्टेनलेस स्टीलचे डबे