भरीत रविवार सकाळ (घरातील गमती जमती)

भरीत रविवार सकाळ 

(घरातील गमती जमती)

                                                                      

                                                             हिवाळ्यात खूप महत्वाची आणि सगळ्यांचीच आवडती म्हणजे भरीत सकाळ!  ही सकाळ म्हणजे फक्त हिवाळ्यातच शक्य असते. आणि हो, हे भरीत म्हणजे तेच प्रसिद्ध खान्देशी  वांग्याचे भरीत! हे  जे खास भरीताचे वांगे असतात ते फक्त हिवाळ्यातच मिळत तेव्हा तरी. आता मिळतात जवळ जवळ वर्षभर, पण मग या वांग्यांना आणि भरताला छान चव नसते. खरी चव चाखायची तर ती फक्त आणि फक्त हिवाळ्यातच! या भरीतासाठी लागणारे दोन फार महत्वाचे घटक म्हणजे कांद्याची पाथ आणि भरीताच्या खास जाड मिरच्या! या दोन्ही घटकांशिवाय भरीताला मजाच नाही आणि हे दोन्ही घटक सुद्धा फक्त आणि फक्त हिवाळ्यातच उपलब्ध असतात . त्यामुळे खान्देशी भरीताला हिवाळा शिवाय पर्यायच नाही! 

                                                               आमच्याकडे तेव्हा दर शनिवारी आठवडे बाजार भरत असे. छान मस्त मोठ्ठे मोकळे मैदान होते. त्या मैदानात हा आठवडे बाजार भरत असे, काही वर्षांपूर्वी तिथे मोठ्ठे व्यापारी संकुल आले आहे. आमच्याकडे दर शनिवारीच पूर्ण आठवडभराचा भाजी बाजार, या आठवडे बाजारातूनच केला जात असे. अर्थातच भरीताची वांगी सुद्धा याच बाजारातून आणली जात असत. दुसऱ्या दिवशी रविवार, म्हणजे इतर वारांपेक्षा थोडा शांततेचा दिवस. या दिवशी सगळ्यांना सुट्टी असे, त्यामुळे सकाळी आठच्या ऐवजी नऊ वाजता जेवण मिळाले तरी चाले. हो आमच्याकडे जेवण सकाळी आठ-साडे आठलाच केले जात असे, अजूनही सकाळी सकाळीच अगदी आठ-साडे आठलाच नाही पण नऊ-दहा वाजताच जेवण होते. मग रविवारीच सकाळी भरीत भाकरीचा किंवा पुरीचा  बेत होत असे! 

                                                              भरीत करायलाही बरीच पूर्व तयारी आणि भरपूर वेळ लागतो. तर ही वांगी आणि पापड भाजायला आमच्याकडे एक खास लोखंडी शेगडी होती. या शेगडीत जाळण्याकरिता लाकडी कोळसा वापरला जात असे. हा कोळसा सुद्धा वर्षभराचा भरून ठेवलेला असे घरात. तर ही लोखंडी शेगडी पेटायलाही वेळ लागतो जरा. या शेगडीच्या जाळीवर कोळसे रचून ठेवावे लागतात, कामाच्या गरजेनुसार कमी-जास्त  आणि खालच्या बाजूला एक शेणाच्या गौरीच्या एका तुकड्यावर थोडे रॉकेल घालून पेटवून ठेवले जाते. मग यामुळे हळूहळू वरचा कोळसा सुद्धा पेटतो. या सगळ्या क्रियेत बराच धूर सुद्धा निघतो. मग ही शेगडी पेटवून बाथरूमच्या बाजूच्या छोट्या गॅलरीत ठेवली जात असे. तोपर्यंत घरात बाकी तयारी चाले. आमच्याकडे एक लोखंडी सराटा होता, ज्याचे मागचे टोक अणकुचीदार होते. या टोकाने सगळ्या वांग्यांना ठिकठिकाणी भोकं पडली जात. मग सगळ्या वांग्यांना तेल लावले जाई. आता ही वांगी भाजण्यासाठी तय्यार! मग कांद्याची पाथ चांगली स्वच्छ धुवून ठेवली जात असे. त्या पाथीला पुढे असलेले छोटे छोटे कांदे कापून त्या पाथीपासून वेगळे करून ठेवले जात. हे कांदे म्हणजे सगळ्यांच्या आवडीचे, अगदी जीव की प्राणच म्हणा ना! हे कांदे जेवनातांना तोंडी लावण्यासाठी होत/ हवे असत. बाकी पाथ छान बारीक कापून ठेवली जाई. कापून दोन भागात विभागली जाई, एक मोठ्ठा भाग आणि एक छोटा. भरीतासाठी भरपूर लसूण लागतो, तो सोलून ठेवायचा. तसेच बारीक मिरच्या भाजून ठेवायच्या. भरीतासोबत भाकरी केल्या जात. ज्वारी, बाजरी किंवा कळण्याच्या. ह्या गॅस वरच केल्या जात. मग तवा ठेवला गॅस वर की आधी मिरच्या भाजायच्या आणि मग भाकरी केल्या जात, त्याच तापलेल्या तव्यावर. 

                                                             एव्हढ्या वेळात बाहेर शेगडी छान हवी तशी पेटलेली असे. पण आधी मधेच एकदा तरी बाहेर येऊन, पाहून जावे लागे, शेगडी नीट पेटतेय की नाही. मग ही पेटलेली शेगडी उचलून घरात आणून स्वयंपाक घरात ओट्याजवळ खाली जमिनीवर ठेवायची. या दिवशी साधारण वांगे भाजण्याचे आणि भरीताला फोडणी देण्याचे काम या शेगडीवर केले जात असे. हे सगळे झाल्यावर  सुद्धा, थोडी धग या शेगडीत असेल तर, थोडे पापड भाजले जात. 

                                                            घरात आणून ठेवल्यावर या शेगडीवर बसतील तसे दोन-तीन-चार वांगे ठेवले जात भाजण्यासाठी. एका बाजूला भाजून ठेवलेल्या बारीक मिरच्या, कापून ठेवलेल्या कांद्याचा पाथीचा छोटा भाग, थोडी कोथिंबीर, लसूण आणि मीठ हे सगळे एकत्र 'बडगीत' घालून, लोखंडाच्या ठेचणीने ठेचले जाई व छान एकजीव ठेचा तयार केला जाई. मिरच्या गरम-गरम असतांनाच ठेचल्या की काम पटकन होते, मिरच्या गार झाल्या की मग खूप वेळ लागतो. 'बडगी' म्हणजे एक अखंड लाकडातून कोरून काढलेले लाकडी भांड. ही 'बडगी' खास ठेचा आणि भरीताची वांगी ठेचण्याकरिता असते असते. याच्या सोबत ठेचण्यासाठी एक लाकडी ठेचणी सुद्धा असते, वांगे ठेचायला. तर हा ठेचा ठेचून झाला म्हणजे याला बडगीतून एखाद्या भांड्यात किंवा वाडग्यात काढून ठेवला जातो आणि लोखंडी ठेचणी सुद्धा पुसून ठेवली जाते . 

                                                           तोपर्यंत एका बाजूला वांगे भाजण्याचे काम चालूच असे . ही वांगी सगळ्या बाजूने नीट भाजली जावी म्हणून ती सारखी फिरवून फिरवून ठेवली जात. एकदा का भाजून झाल्याची खात्री पटली की ते-ते वांग शेगडीवरून काढून खाली ठेवलेल्या मोठ्ठ्या स्टीलच्या ताटात ठेवले जाई आणि शेगडीवर त्याजागी दुसरे वांगे ठेवले जात असे, ही सगळी क्रिया शेवटचे वांगे भाजले जाई पर्यंत चालत असे. एकदा का एक वांग भाजून शेगडीवरून खाली ताटात उतरले की मग आमची जोरात लुडबुड चालत असे, ती वांगी सोलण्यासाठी! शेगडीवरून नुकतेच खाली उतरलेले वांगे म्हणजे एकदमच गरम, तरी आम्हाला फार आवडे ही वांगी सोलायला.  बरं शेजारीच पेटलेली शेगडी त्यामुळे मम्मीला वांग्यांसोबत आमच्याकडे सुद्धा नीट लक्ष ठेवावे लागे. भाजलेली वांगी ठेवायला एक ताट असेच, पण सोबत अजून एक ताट वांग्याची काढलेली सालं टाकण्यासाठी. मग एक-एक वांग जसजसे सोलून होई तसतसे ते बडगीत जात असे, ठेचण्यासाठी. वांगी सुद्धा गरम असतांनाच ठेचावी म्हणजे छान ठेचली जातात पटापट. वांगी ठेचण्यासाठी सुद्धा आमची नेहमीच भांडणं होत, प्रत्येकीलाच वाटे मलाच ठेचायला मिळावे. 

                                                           हिवाळ्याची सकाळ! तेव्हा थंडीही भरपूर, त्यामुळे शेगडी जवळ बसून वांगे सोलाणे आणि ठेचणे, ही आवडती कामं करता करता, शेगडीचा मस्त शेक सुध्दा मिळत असे. भारीच छान आणि उबदार वाटे हे सगळे! त्यात भर म्हणून वांगी भाजायला लागल्यापासूनच, सगळीकडे त्यांचा छान वास दरवळायला सुरुवात झालेली असे आणि या वासाने पोटातील भूक जामच खवळत असे! केव्हा एकदा भरीत तयार होते आणि केव्हा एकदा खायला मिळते असे होऊन जात असे. 

                                                        मग सगळे वांगे भाजून झाले की मोठ्ठे पितळी भांडे गॅस किंवा शेगडीवर चढविले जाई. त्यात तेल घालून आधी शेंगदाणे तळून घेतले जात. नंतर जाड भरीताच्या हिरव्या मिरच्यांना मध्यभागी एक चीर पाडून त्यात थोडे मीठ भुरभुरले जात असे. मग ह्या मिरच्या सुद्धा तेलात तळून घेतल्या जात. आता फोडणी त्याच तेलात. फोडणी झाली की त्यात, आधी ठेचून ठेवलेला ठेचा घालायचा आणि छान तेल सुटे पर्यंत परतला जाई. आणि मग कांद्याची पाथ, बारीक चिरून ठेवलेली, ती सुद्धा चांगली परतून घ्यायची.  त्यानंतर त्यावर ठेचलेले वांगे, तळलेल्या मिरच्या आणि मीठ घालून सगळं छान मिसळून घेतले जाई. झाकण ठेवून एक छान वाफ काढली की भरीत खाण्यासाठी तय्यार!!! 

काही वेळा मिरच्या तशाच वेगळ्या ठेवल्या जातात, पण मग त्यांना आणि भरीतालाही छान चव येत नाही. त्या भरीतात मिसळल्याने त्या मिरच्यांची एक छान चव भरीतात उतरते आणि आणि मिरच्यांनाही वांग्यांचा छान स्वाद येतो!!! तळलेले शेंगदाणे सगळ्यांनाच आवडत असले तर भांड्यातच घातले जातात आणि तर प्रत्येकाला हवे तसे जो तो आपापल्या ताटात घेतो. मला मात्र एक खारे शेंगदाणे सोडले तर कुठल्याच प्रकारे शेंगदाणे आवडत नाहीत अगदी आजतागायत! 

                                                         तोपर्यंत एका बाजूला भाकरी, कांद्या-टोमॅटोची हिरवी मिरची घालून दह्यातील कोशिंबीर, एका मोठ्ठ्या वाडग्यात लोणचे, पाथीचा कांदा, मुळा, मुळ्याच्या पाल्याचा खुडा असं सगळं काय काय सुद्धा तय्यार असे . मग एक-एक पंगती बसत, आम्हाला पहिल्या पंगतीला टेबलवर जागा नाही मिळाली की आम्ही खालीच बसून जेवायलाही तय्यार असू या दिवशी. एरवी तर मम्मी शिवाय जेवायचंच नसे आम्हाला, या दिवशी मात्र या गोष्टीचे भानही नसे! कारण जेवायची घाईच तितकी असे!! या दिवशी दिवसातून २-३ वेळा भूक लागे तीही जेवणाचीच!!! बाकी दिवशी मधल्या भुकेला जेवणासाठी केलेले खायला सांगितले की जाम राग यायचा. एवढेच नाही, तर दुसऱ्या दिवशीही भरीत शिळे शिल्लक राहावे आणि दुसऱ्या दिवशीही तेच खायला मिळावे अशी मनात सुप्त आणि तीव्र इच्छा असे!!!

 ।। इति भरीत पुराणम् ।।

©आनंदी पाऊस

(घरातील गमती जमती)

१०डिसें२०१९

भरीताचे वांगे 

हिरव्या मिरच्या 

कोळश्यावर चालणारी 

लोखंडी शेगडी 

काड्यांवर वांगे भाजतांना 

गॅसवर जांभळे किंवा काळे वांगे भाजतांना 

भाजलेले वांगे 

भाजून सोललेले वांगे

बडगी आणि ठेचणी 

हे साधारणपणे फैजपूरच्या जत्रेत 

किंवा नवरात्रीच्या जत्रेत चांगले मिळते 

ही आमची लोखंडी ठेचणी 

तेव्हाची , अजून आहे . कदाचीत 

माझ्यापेक्षा वयाने मोठी असेल 😉

बडगीत ठेचा ठेचताना 

भाजलेले वांगे ठेचताना 

भाजलेले वांगे ठेचुन तयार 

छान स्वच्छ धुऊन बारीक कापलेली कांद्याची पाथ 

तय्यार भरीत 

टमाटम फुगलेली भाकरी 

गरमागरम कढी 

भरीत , भाकरी , दह्यातील  कोशिंबीर 

भरीत , बाजरीची भाकरी , मुळा ,

पाथीचा कांदा , हळदीचं लोणचं 

भरीत , पुरी , कढी , कांदा , लिंबु