🌱🌱खानदेशी शु-पालकाचं पिठलं🌱🌱 (थोडं चविष्ट)

🌱🌱 खानदेशी शु-पालकाचं पिठलं🌱🌱 

(थोडं चविष्ट!) 

               पिठलं! महाराष्ट्राच्या प्रत्येक भागांत, अगदी कानाकोपऱ्यात केला जाणारा पदार्थ. नाव एकच, पदार्थ एकच तथापि प्रत्येक भागातील पद्धत, चव मात्र अगदी खास आणि आगळी वेगळी. आज अर्थातच खानदेशातील एक खास पिठल्याची गोष्ट! शु-पालकाच्या पिठल्याची! 

               बाकी सगळ्यांप्रमाणे कांदा-लसूण घालून पिठलं केलेच जाते. त्याचेही पोट प्रकार आहेतच. एक म्हणजे अगदी पातळ पिठलं, जे फक्त भातासोबत खाता येते. दुसरे म्हणजे यापेक्षा थोडे घट्ट, जे भाकरी, पोळी, भात अशा सगळ्यांसोबत खाता येते. तिसरे म्हणजे अगदी कोरडे, तव्यावरचं पिठलं, जे ज्वारीच्या भाकरी सोबत खाल्ले जाते. आमच्याकडे एक म्हण आहे, पिठलं आणि डोकं उठलं! माझे तसेच होते, अगदी लहानपणी. नंतर थोडे मोठं झाल्यावर पहिल्या प्रकारचं पिठलं खूप आवडू लागले, ते अगदी आजतागायत! मस्त थंडी पडलीये किंवा पाऊस पडतोय, मग गरम गरम पिठलं, वाफाळता भात आणि त्यावर साजूक तुपाची धार आहाहा, स्वर्गसुख! सोबत मस्त कच्चा कांदा, पापड आणि कैरीचे खानदेशी लोणचं! पण ते कोरडं तव्यावरचे पिठलं मात्र आजही अजिबात आवडत नाही मला. खानदेशी भाषेत सांगायचे झाले तर मला त्याचे घास गुततात😆

               लग्न झाल्यावर मी अजून काही प्रकारचे पिठलं करायला शिकले. ते म्हणजे लसूण घालून, मेथी, अंबाडी, पालक, शेपू यापैकी एक भाजी घालून केलेलं पिठलं. यात कांदा नसतो. हे पातळच असते, पोळी, भाकरी, भात कशासोबातही खाता येते. परंतु मला शेपूच्या भाजीची नाजूक पानं अत्यंत आवडतात, सोबतच त्याचा जो काही सुगंध येतो, तो तर अगदी भुरळ पडतो मला! या अशा शेपूच्या पिठल्या बद्दल काय बोलावे?  शेपूच पिठलं आणि भात सर्वात प्रिय! इतकी रमून जाते मी शेपुच पिठलं आणि भात खाण्यात की बाकी कशाचेही भान राहात नाही मला. पिठलं-भात खाऊन झाल्यावर नुसतं पिठलं सुद्धा खाते अगदी हाताने, ओरपून-ओरपून...

               आता आजचा मुख्य पदार्थ शु-पालकाचं पिठलं. सुरुवात भाजी खरेदी करण्यापासूनच करू या. सर्वत्र कुठेही बाजारात गेले, तरी शेपूची जुडी आणि पालकाची जुडी अशा दोन वेगवेगळ्या जुड्या मिळतात. हवी त्याप्रमाणे खरेदी करता येते. फक्त पालक हवा तर पालक, फक्त शेपू हवा तर शेपू, दोन्हीही हवे तर दोन्ही. तथापि खानदेशात तसे नाही. पालका मध्येच थोडा शेपू घालून जुडी बांधलेली असते. आणि ती तशीच खरेदी करावी लागते.  यामागची कारणे काय याचा मी बराच अभ्यास करायचा, माहिती मिळवायचा प्रयत्न केला, तथापि योग्य वाटेल असे उत्तर अजूनही मिळाले नाही. प्रयत्न चालूच आहे, समजले की लगेच सांगेनच. आणि त्याला शु-पालक किंवा शेपु-पालकाची जुडी असेच म्हटले जाते.  तर ही शु-पालकाची जुडी बाजारातून खरेदी करून आणायची.

               घरी आणल्यावर अर्थातच स्वच्छ धुवून घेऊन, छान बारीक चिरून घ्यायची. आवडी प्रमाणे हवा तेव्हढा लसून सोलून त्याचे चिरून बारीक तुकडे करून घ्यावे किंवा ठेचून घेतल्यास उत्तम, जास्त चविष्ट लागते. आमच्याकडे सर्वांच्या घरात वाळलेली बोरं वर्षभरासाठी साठवून ठेवलेली असतात. वर्षभरात या बोरांचा उपयोग निरनिराळ्या पदार्थांसाठी केला जातो. या पिठल्यात सुद्धा ह्या वाळलेल्या बोरांचा वापर केला जातो. मग थोडी वाळलेली बोरं सुद्धा काढून धुवून घ्यावी. बाजूला किती पिठलं करायचंय, किती पातळ-घट्ट हवंय त्याप्रमाणे बेसन म्हणजेच हरबरयाच्या(चण्याच्या) डाळीचे पीठ काढून घ्यावे. 

               नेहमी प्रमाणे कढई शेगडीवर ठेवून त्यात तेल घालून जिरे-मोहरीची फोडणी घालावी, त्यात हिंग, कढीपत्ता किंवा कढीपत्त्याची पावडर घालावी. लसूण परतून घ्यावा, गुलाबी रंगावर. मग त्यात चिरलेला शेपू-पालक घालून छान वाफवून घेऊन त्यात ही वाळवलेली आंबट बोरं घालावी, पाणी घालून शिजवून घ्यावी. त्यात तिखट, मीठ, हळद आणि आवडत असेल तर मसाला घालावा. या उकळत्या पाण्यात बेसन घालून रवीच्या मागच्या बाजून छान हाटून घ्यावे, म्हणजे त्यात बेसनाच्या गाठी राहून जात नाही. थोड्याच वेळात पिठलं छान रटरट शिवायला लागते. असे हे गरमागरम शेपू-पालकाचे/शु-पालकाचे पिठले तय्यार आहे. ह्या पिठल्यात घातलेली बोरं शिजली की फुटतात आणि त्याचा आंबटपणा पिठल्यात उतरतो, तसेच शेपू आणि पालक दोन्हीही भाज्या घातल्याने पिठल्याला शेपू आणि पालकची मिश्र अशी वेगळीच चव आणि सुगंध येतो. त्यामुळे या सगळ्याची एकत्रीत मिळून जी काय निर्णायक चव लागते ती शब्दातीत आहे. ती चाखूनच बघावी, मगच कळते!

             सोबत मस्त गरमागरम ज्वारीच्या भाकरी करायच्या. कच्चा कांदा कापून त्याच्या फोडी, कैरीचे खानदेशी लोणचे आणि शु-पालकाचे पिठलं! अर्थातच सोबत खानदेशी बिबडे पाहिजेतच! किंवा पोळी, भाकरी, भात यापैकी काहीही नसले तरी चालते. छान पैकी भरपूर खानदेशी ज्वारीचे पापड भाजायचे अणि त्यासोबत हे शु-पालकाचं पिठलं! स्वर्गसुख!! मस्त मांडी ठोकून आडवा हात मारायचा! पोट, जीभ, मन, आत्मा, हृदय सारे सारे अगदी आतून तृप्त होऊन जातात!

II इति शु-पालक पिठलं पुराणम् II 

पूर्व खानदेशात सर्वत्र 

अशी शेपू पालकाची जुडी मिळते 

गरमागरम 

बोरं घालून केलेलं

शु-पालक पिठलं! 

ताट तयार! 

खास खानदेशी 

शु-पालक पिठलं, 

पोळी, कांदा, 

खानदेशी लोणचं! 

या वेळी हा बेत स्मिता वाहिनीने केला!

आणि प्रकाशचित्रं मनोज दादाने काढली!

आनंदी पाऊस

(थोडं झणझणीत)

२७ जून २०२५