🪔 🌷 🪻 🌿 आनंदी सोहळा - ६ 🌿 🪻 🌷 🪔 🪔🌷🪻🌿(ज्ञानेश्वरीतील जल दर्शन) (featured) 🌿🪻🌷🪔

🪔 🪔 🌷 🪻 🌿 आनंदी सोहळा - ६ 🌿 🪻 🌷 🪔

(ज्ञानेश्वरीतील जल दर्शन)

🪔🌷🪻🌿 (featured) 🌿🪻🌷🪔

🪔 🌿 🌿 🌿 🌿 🌿 🌿 🌿🪔

🪔 🪻 🪻 🪻 🪻 🪻 🪔

🪔 🌷 🌷 🌷 🪔

🪔 🪔 🪔

🪔

🌾🌾🌾आज आनंदी पाऊस सहा वर्षांचा झाला. त्यानिमित्ताने हा आनंदी सोहळा -६!🌾🌾🌾

          आजतागायत प्रत्येक आनंदी सोहळ्या निमित्ताने काहीतरी वेगळे, सुरेख आणि साऱ्यांचाच आनंद द्विगुणीत करणारे देण्याचा प्रयत्न केलेला आहे. आजही तसाच आणखी एक प्रयत्न! 

  आज मितीस साऱ्यांचाच जीवनातील सगळ्यात महत्वाचा घटक म्हणजे पाणी! जल!

            माझे गुरु जलपुरुष डॉ रा श्री मोरवंचीकर यांनी जलावर अतिशय व्यापक आणि सखोल अभ्यास, संशोधन केलेले आहे, याचा मी या पूर्वीही अनेकदा उल्लेख केलेला आहेच. त्यांच्याच जलावरील ग्रंथाचा उल्लेख पंचम वेद असा केला जातो. याच ग्रंथातील हा एक महत्त्वपूर्ण लेख! लोकमनातील पाणी या शीर्षकाखाली अनेक संतांची वचने दिलेली आहेत. त्यापैकी एक संत म्हणजे ज्ञानेश्वर. त्यांनी लिहिलेला ग्रंथ म्हणजे भावार्थ दीपिका म्हणजेच ज्ञानेश्वरी. या ज्ञानेश्वरीत जल आणि मनुष्यस्वभावाचे काही ओव्यांतून दर्शन घडविले आहे. ह्या ओव्या आणि त्यांचा अर्थ या माध्यमातून, आमच्या दादांनी म्हणजेच डॉ मोरवंचीकर यांनी त्यांच्या ग्रंथात या लेखातून आपणास ज्ञानेश्वरीतील जल-दर्शन घडविले आहे. हाच लेख आज आनंदी सोहळा या माध्यमातून आपण सर्व वाचकांसाठी! 

🪔🌺🫧ज्ञानेश्वरीतील जल दर्शन 🫧🌺🪔

ज्ञानेश्वरी मध्ये पाणी, त्याचे गुणधर्म, मनुष्य स्वभाव, वातावरण आणि अध्यात्म या संबंधात शेकडो उपमा आढळतात. त्या जल आणि मनुष्य स्वभावाचे दर्शन घडविण्यास समर्पक आहेत. उदा.

🪔🌺म्हणोनी जाणतेने गुरु भजिजे I तेणे कृतकार्या होईजे II 

जैसे मूळ सिंचने सहिजे I शाखा पल्लव संतोषिती II 🌺🪔

(ज्ञा. १-२५)

अर्थ : जाणकाराने म्हणजे शहाण्याने गुरु करावा आणि गुरूच्या मार्गदर्शनाने आपले जीवन असे कृतार्थ करावे, जसे मुळाला पाणी दिल्यास फांद्यांना आणि वृक्षशाखांना ते संतुष्ट करते.

आपल्या जीवनाचे सार्थक करावयाचे असेल तर जाणकाराने गुरु करावा. तो योग्य मार्गदर्शन करून उद्दिष्ट गाठण्यास मदत करतो. जसे मुळाला पाणी दिल्यास ते शाखा पल्लवापर्यंत केशाकर्षाणाने पोहोचते आणि वृक्षाचे सार्थक होते. 

          पर्यावरणाचे वर्णन करताना ज्ञानेश्वरांनी अतिशय सुंदर अशा प्रकारच्या उपमा दिलेल्या आहेत. सहाव्या अध्यायामध्ये ध्यान करण्यासाठी आवश्यक असणारे पर्यावरण कसे असावे, याचे सुरेख उदाहरण पुढील ओव्यांतून स्पष्ट होते. 

🪔🌺पावला पावले उदके I परि वर्षाकाळे ही चोखे II 

निर्झर का विशेषे I सुलभे जेथ II 🌺🪔

(ज्ञा. ६-१७४)

🪔🌺पाणी लागे हंसे I दोनी चारी सारसे II 

कवणे एकेवेळी बैसे I तरी कोकिळा ही हो II 🌺🪔

(ज्ञा. ६-१७७)

अर्थ : ज्या ठिकाणी तुडुंब भरलेली जलाशये ठायी-ठायी आढळतात आणि वर्षभर निर्झर सुलभपणे गाणी गात पाझरत असतात. अशा ठिकाणी पाण्यासाठी कधी हंस तर कधी सारस पक्षी तर जवळ असणाऱ्या वनराई मध्ये कधी कोकिळा गायन करण्यासाठी येऊन बसेल. यावरून प्रसन्न वातावरण कसे असावे, याचे ज्ञानेश्वरांनी दर्शन घडविले आहे. 

🪔🌺माळीये जेवू ते नेले I तेवू ते निवांतचे गेले II 

तया पाणीया ऐसे केले I होवावे गा II 🌺🪔

(ज्ञा. १२-१२०)

अर्थ : पाणी हे माळी वाट दाखवेल त्याप्रमाणे संचार करीत असते. ते माळ्याला विरोध करीत नसते. या ठिकाणी माळी हा समाज दर्शक शब्द अतिशय महत्वाचा आहे. कारण सिंचन क्षेत्रामध्ये माळ्याचे मार्गदर्शन अतिशय मौलिक मानले जाते. माळ्यांना भूगर्भातील पाणी समजू शकते. लाभक्षेत्राच्या मर्यादा समजू शकतात. जमिनीचा पोत समजू शकतो आणि त्यावर कोणते पीक घ्यावे हेही समजू शकते. म्हणून गावोगावी असणाऱ्या माळ्याच्या मळ्यातील माळवं आणि माळ्याच्या विहिरीतील पाणी कधीही आटत नाही असे म्हणतात.

🪔🌺का फेडित पाप ताप I पोखित तिरीचे पादप I 

समुद्र जाय आप I गंगेचे जैसे II 🌺🪔

(ज्ञा. १६-१९९)

अर्थ : मनुष्य जीवनाला ज्ञानेश्वर गंगाजळाची उपमा देतात. उगमापासून निघून समुद्राला मिळेपर्यंत गंगा ज्याप्रमाणे तिच्या प्रवाहात स्नान करणाऱ्यांची पापे, तहानलेल्या जीवांची तळमळ आणि उभय तीरावरील वृक्षांची तहान भागविते, हा तिचा सहजधर्म यातून जसा स्पष्ट होतो, तसा अहिंसा अंगी बाणलेला मनुष्यही जगाचे कल्याण करण्यात आपल्या जीवनाची सार्थकता मानतो.  

©️®️डॉ रा श्री मोरवंचीकर 

भारतीय जल संस्कृती 

स्वरूप आणि व्याप्ती 

(पंचम वेद)

सोबतच मी वास्तुकला महाविद्यालयात असतांना माझे शिक्षक प्राध्यापक वास्तू विशारद श्रीकांत भाटे हे आनंदी पावसातील लेखन अगदी नियमित वाचतात. वेळोवेळी त्याबद्दल अभिप्राय देतात, कधी टंकीत करुन तर, कधी भ्रमणध्वनी वर माझ्याशी संवाद साधून. आज या आनंदी सोहळ्याच्या निमित्ताने, त्यांनी आनंदी पावसा बद्दलचा अभिप्राय दिलेला आहे. त्यांनी सदर अभिप्राय इंग्रजी आणि मराठी दोन्ही भाषांत दिलेला आहे. तथापि आनंदी पाऊस मराठी माध्यमातून असल्याने हा मराठी अभिप्राय!

 Prof. Shrikant Bhate

Architect and Social Enterpreneur

D-9, Durvankur Society I,Panchavati, Pashan, Pune 411008

PH: 020-2589 9527, Mobile: 9890 440 648 email: bhate48@gmail.com

Date: 4th August 2025                                             

✨ बी.के.पी.एस कॉलेज ऑफ आर्किटेक्चर (पूर्वीचे पुण्यातील अभिनव कला महाविद्यालय) येथील आर्किटेक्चरची अत्यंत प्रामाणिक आणि समर्पित विद्यार्थिनी म्हणून मी वर्षालीला ओळखतो. ती थोडी लाजाळू आणि अंतर्मुख असायची. कारण सामान्यत: तुलनेत लहान शहरातून येणाऱ्या विद्यार्थ्यांना पुण्यासारख्या शहराच्या वातावरणाशी जुळवून घ्यायला वेळ लागतो.✨

               ✨तिने तिचा शैक्षणिक पाठ्यक्रम खूप छान अभ्यासला आणि चांगल्या रीतीने उत्तीर्ण झाली. तिला अनेक विषयांची आवड आहे आणि तिने प्राचीन भारतीय इतिहास, संस्कृती आणि पुरातत्त्वशास्त्र या विषयांत पदव्युत्तर अभ्यासक्रम पूर्ण केलेला आहे. तसेच डेक्कन कॉलेजचे माजी कुलगुरू, मंदिर आणि मूर्ती शास्त्राचे गाढे अभ्यासक डॉ. गो. बं. देगलूरकर यांच्या मार्गदर्शनाखाली वारसा यात्रा केलेली आहे.✨

                ✨गेली सहा वर्षे वर्षाली कला, स्थापत्यकला, संस्कृती, प्रवास, धर्म, निसर्ग आणि मुख्य म्हणजे खानदेशातील संस्कृती म्हणजे तिथे साजरे केले जाणारे सण, उत्सव, खाद्य संस्कृती तसेच सर्व प्रकारचे वारसे अशा विविध विषयांवर लेखन करत आहे आणि मला तिचा ब्लॉग खूप आकर्षक वाटला. ती प्रत्येक गोष्टीकडे वेगळ्या दृष्टीकोनातून पाहते आणि प्रत्येक वेळी आपण ते वाचतो तेव्हा आपल्याला एक वेगळा दृष्टीकोन मिळतो. प्रत्येक वेळी ते नेहमीप्रमाणेच ताजे असते आणि ते वाचून आपल्याला खरोखरच छान वाटते आणि आपण त्या परिस्थितीचा अनुभव घेत आहोत आणि पूर्णपणे वेगळा अनुभव देत आहोत असे आपल्याला वाटते.✨

✨वर्षाली अशाच विविध विषयांवर लेखन करत राहील आणि समाजाला समृद्ध करेल, अशी मला आशा आहे.✨

🌾मी तिला खूप खूप शुभेच्छा देतो.🌾

 

श्रीकांत भाटे, प्रा.

आर्किटेक्ट आणि सामाजिक उद्योजक.

पुणे.

🌿🌺💫 जगभरात एकूण १९५ देश आहेत, यापैकी जवळ जवळ १५० देशांत मराठी भाषिकांचा अधिवास आहे. माझे फारसे नातेवाईक किंवा मित्र-मैत्रिणी भारता बाहेरच्या देशात नाहीत. अगदी मोजकेच म्हणजे दोन चुलत आणि एक आत्ये बहिण आणि एक मैत्रीण बाहेर देशात राहतात. त्यापैकी त्यांच्या व्यक्तिगत व्यापामुळे, त्या आनंदी पाऊस नियमित वाचू शकत नाही. मात्र बाहेर देशात राहणारी मैत्रीण, आनंदी पाऊस नियमित वाचते. तथापि अत्यंत आनंदाने सांगावेसे वाटते की आज मितीस आनंदी पाऊस ७० पेक्षा अधिक देशांतून वाचला गेला आहे! आपणा साऱ्यांचेच अनंत ऋण आहेत माझ्यावर! नेहमीप्रमाणेच मी आभार न मानता कायमचे आपल्या साऱ्यांच्या ऋणातच राहणे पसंत करते! आनंदी पावसावर आपल्या साऱ्यांच्या प्रेमाची अशीच आणि अखंड बरसात होत राहो!💫🌺🌿

🪔🌺II ज्ञानेश्वर माऊली अर्पण मस्तु II 🌺🪔

🪔🌺II गुरुर्पण मस्तु II 🌺🪔

🪔🌺🌺🌺🪔

🪔🌺🪔

🪔

🪔  🌺  🪔

🪔

आनंदी पाऊस 

(feartured)

२५ ऑगस्ट २०२५