📙मुखपृष्ठाविषयी - मौज दिवाळी अंक २०२३ (काही अनुभवलेलं...)

 📙मुखपृष्ठाविषयी - मौज दिवाळी अंक २०२३ 

(काही अनुभवलेलं...)

                                  वाचनाबद्दल, विशेषत्वाने चौधरी सदन मधील आणि नंतरच्या वाचनाबद्दल या पूर्वीच एका लेखात सविस्तरपणे लिहिले आहे. तथापि आज परत वाचनाबद्दल अचानकपणे लिहावे वाटले! कारणच तसे घडले. तर मराठी माणसाच्या जीवनातील सगळ्यात मोठ्ठा आणि महत्वाचा सण म्हणजे दिवाळी! या सणाच्या निमित्ताने बऱ्याच गोष्टी पिढ्या नु पिढ्या जपल्या जातात, पाळल्या जातात आणि त्या कृतीतून केल्याही जातात. दिवाळी म्हणजे साफसफाई, फराळ, नवीन कपडे, फटाके खरेदी, पणत्या खरेदी, आकाश-कंदील खरेदी, आजकाल फराळ खरेदी सुद्धा असतेच. ह्या सगळ्या गोष्टी भारतभर केल्या जातात. फक्त एकच गोष्ट अशी आहे, की ती फक्त मराठी माणूसच करतो. ते म्हणजे दिवाळी अंक खरेदी! अगदी आतुरतेने वाट बघत असतो दिवाळीची, या खास कारणाकरिता. आमच्याही घरात अगदी समजायला लागल्या पासून मी दिवाळी अंक बघत आलेय, काही खरेदी केलेले तर, काही वाचनालयातून आणलेले किंवा एक आजोबा येत घरी, हे दिवाळी अंकांचे फिरते वाचनालय चालविणारे. त्यांच्याकडे असलेले दिवाळी अंक घेऊन येत, मग त्यातील आवडलेले एक किंवा दोन, जसे ठरले असेल तसे दिवाळी अंक घेता येत असतं. कधी आमची मम्मी आधीच सांगून ठेवत असे, हा दिवाळी अंक हवाय, मग तो उपलब्ध झालेला असेल तर, तो मिळत असे अन्यथा उपलब्ध असलेल्या अंकांतून निवडून घेतला जात असे. या दरम्यान आम्ही सुद्धा त्यातील दिवाळी अंक चाळून बघत असू. मजा वाटायची त्या लहान वयातही अंक चाळायला, त्यातील चित्रं-विनोद बघायला वाचायला, विशेषतः विनोदी दिवाळी अंकात, त्या अंकाच्या मध्ये पाच-सहा ठिकाणी संपूर्ण पानाचे रंगीत छपाई केलेले काही विनोदी चित्रं असतं, खास प्रकारची. म्हणजे पाहिले की एक चित्र दिसत असे, आणि त्या कागदाला अशी काही घडी घातलेली असे की, ती घडी उलगडली की तेच चित्रं वेगळेच दिसू लागे. तेव्हा त्याचे अर्थ फारसे समजत नसत अर्थातच. तथापि मला त्या चित्रकाराच्या त्या सर्जनशील मनाचे(creative mind), विचारांचे फारच कौतुक वाटे. अशा एक नी अनेक गोष्टींमुळे दिवाळी अंकांचे आकर्षण वाटतच असे. या सगळ्याचे श्रेय अर्थातच मम्मीलाच जाते! "तिच्या वाचन-आवडीबद्दल", एक स्वतंत्र विषयच होईल आणि आहे लेखनाचा! दरवेळी घरी जाते, त्यावेळी विचार करते, मम्मीला सांगेन मी हे वाचले, ते वाचले. पण प्रत्यक्ष घरी गेल्यावर, तिचे चालू असलेले वाचन पाहिले की, प्रत्येक वेळी इतके थक्क व्हायला होते, की मी माझे वाचन विसरूनच जाते!

                                         मोठी होत गेले, तसा वाचनात पण रस निर्माण झाला. मग वाचनासाठी त्यांची आतुरतेने वाट बघितली जाऊ लागली. नंतर महाराष्ट्र सुटल्याने ही ओढ, आतुरता अजूनच वाढली. मग कधी प्रत्यक्ष महाराष्ट्रात जायची संधी मिळाली, तर प्रत्यक्ष खरेदी करू लागले. नाहीतर दूरध्वनी वरून संपर्क साधून टपालाने मागवून घेऊ लागले. काहींना दिवाळी भेट म्हणून सुद्धा पाठवू लागले. वाचन म्हणजे भरभरून आनंद! तो आपण घ्यायचा आणि वाटायाचाही! मधल्या काही वर्षांपासून अभ्यास वाढला, अभ्यासाची पुस्तकंच वाचून पूर्ण होईना झाली. त्यामुळे दिवाळी अंकांना जाणीवपूर्वक दूर करावे लागले. गेल्या काही वर्षांत दिवाळी अंक पाहिले सुद्धा नाही. तथापि यावर्षी आमच्या दादांनी(डॉ रा. श्री. मोरवंचीकर) सांगितले तुझा तुलाच अभ्यास करायचा असेल, तर तो कसा करावा हे कळण्यासाठी यावर्षीच्या दिवाळी मौज अंकातील अमका अमका लेख वाच. 

                                        लगेचच पंकज क्षेमकल्याणी सरांना सांगितले, मौज दिवाळी अंक हवाय, पाठवता येईल का? ते कधीच नाही म्हणत नाहीत. कुठलेही पुस्तकं हवे असो, शोधून आणून पाठवतातच. त्यांनी पाठविले आणि मला मिळाले सुद्धा. तथापि बराच प्रवास, त्यामुळे आजारपण, थकवा आणि लगेचच पुढच्या अभ्यासाच्या कामाला सुरुवात. या सगळ्यांत तो अंक उघडून बघयला उशीर झाला. दुसरे कारण म्हणजे दादांनी काही वाचायला सांगितले, म्हणजे ते फटकन वाचून संपवायचे असे करताच येत नाही, तसे करून उपयोगही नसतो. ते नीट लक्ष देऊन, समजून-उमजून वाचायला हवे म्हणून निवांत वेळ घेऊन वाचावे असा विचार केला होता. काल परत अभ्यास, लेखन, वाचन करून थकवा आल्यासारखे झाले. दुपारी वाटले जरा पडावे आणि पडल्या-पडल्या मौज दिवाळी अंक चाळावा. त्याची सगळी वेष्टने काढली आणि मुखपृष्ठ पाहिले. पाहताक्षणी लक्षातच आले, हे आदरणीय चंद्रमोहन कुलकर्णी सरांचेच!

                                        पुस्तक कुठलीही असो, आधी मी त्याचे मुखपृष्ठ बघतेच बघते. पण या पलीकडे जाऊन मला त्या मुखपृष्ठाविषयी वाचायला, जाणून घ्यायला सुद्धा आवडते. किंबहुना त्याशिवाय मला ते चित्र बघितल्याचा पूर्ण आनंद मिळतच नाही. पण बऱ्याच वेळा असे होत नाही. काही मासिक, दिवाळी अंकांत हे असे लेखन वाचायला मिळते. अर्थातच मौज दिवाळी अंक उघडल्यावर, मी एक-एक पान उलटवून बघू लागले, दादांनी नेमका कुठला लेख वाचायला सांगितला आहे, तो सापडलाच! तथापि अनपेक्षितपणे "मुखपृष्ठाविषयी - चंद्रमोहन कुलकर्णी" सुद्धा सापडले! कोण आनंद झाला म्हणून सांगू! अर्थातच हेच आधी वाचायला घेतले. वाचून झाल्यावर, त्यावर काही लिहावे असे, अगदी आतून वाटून गेले. उरलेला दिवस हाताने समोरची काम आवरणे चाललेच होते. तथापि मेंदूच्या आणि मनाच्या एका कप्प्यात "मुखपृष्ठाविषयी"ने घर केले होते. आज सकाळी मात्र उठल्या-उठल्या आधी हे लेखन हाती घेतले. 

                                     माझे तर मत आहे, पुस्तकं, मासिक वगैरे कुठलेही असो, मुखपृष्ठ ही सुद्धा त्या-त्या पुस्तक-मासिकाची एक ओळख असतेच! किती तर पुस्तकांची अतिशय सुंदर, मनोवेधक, समर्पक मुखपृष्ठ असतात. त्यामुळे पुस्तकांत, लेखकांची तर थोडक्यात ओळख दिलेली असावीच असावी, तथापि त्या सोबतच पुस्तकाच्या मुखपृष्ठाबाबत कलाकाराचे त्या कलाकृती बद्दल दोन शब्द, त्यामागचा विचार सुद्धा असावेच! आशा करते काही लेखक, प्रकाशक, कलाकार यांच्या पर्यंत माझी ही साद पोहोचेल आणि या बद्दल विचार आणि कृती होईल.

                                        "मुखपृष्ठाविषयी - चंद्रमोहन कुलकर्णी" वाचले आणि वाटले काही अंशी हे आपल्याच मनाचे तर शब्दचित्रं आहे. मुखपृष्ठ पाहून ते चंद्रमोहन कुलकर्णी सरांचे एव्हढे ओळखता आले होते. तथापि ते समजले मात्र नव्हतेच, अगदी माझ्या पातळीवर सुद्धा. त्यांच्या पातळीवर समजणे तर अशक्यप्राय! तथापि त्यावरील हे लेखन वाचले आणि काही प्रमाणात, अगदी माझ्या पातळीवर थोडाफार उलगडा झाला. पण ते लेखन वाचता-वाचता माझेही मन, आणि त्यातील पसारा दिसू लागला. बऱ्याच अंशी ते मला माझ्याच मनाचे अर्थातच वेगळ्या संदर्भात, शब्दचित्रं भासू लागले. आणि आपल्या मनातील हा पसारा कसा योग्यपणे, कलात्मकपणे, सौदार्यात्मक पद्धतीने आवरावा याचा जणू एक मंत्रच मिळाल्यासारखे झाले. प्रत्यक्ष कृतीत आणणे अर्थातच अवघड आहे, पण प्रयत्न करायला एक लख्ख वाटच मिळाली. हा एक भाग!

                                          दुसरा भाग. खरंतर चंद्रमोहन कुलकर्णी सरांनी दिलेल्या प्रोत्साहनातूनच हा आनंदी पाऊस साकारला आहे. त्यात आतापर्यंत अनेक विषयांवर मी लेखन केले आहे. एका लेखांत एक विषय मांडलेला आहे. ते लिहायलाही मला कितीतरी कष्ट, प्रयत्न करावे लागलेत. आधी डोक्यात विचार, मग महत्वाचे मुद्दे, कच्चे लेखन, पक्के लेखन ह्या आणि अशा कितीतरी पायऱ्या कळत-नकळत पार केल्यावर, हे लेखन मला शक्य झाले. सरांचे हे लेखन वाचले आणि वाटले अरेच्च्या असे एका लेखात एका विषयावर लेखन करणे फारच सोप्पे आहे, ते सुद्धा मला कठीण जाते. तथापि सरांनी, त्यांच्या मनातील अनेक विचार, चिंतन त्यांनी एकाच चित्रांत आणि लेखांत किती सहजच मांडले आहेत. माझ्या मनांत काय आणि किती पसारा आहे, तो कसा समजून घ्यायचा, कसा व्यक्त करायचा, कसा आवरायचा या साऱ्या-साऱ्याचाच उलगडा झाला! 

आणि माझ्या मनाला नेहमीच पडणारा प्रश्न, परत एकदा पडला, 

चंद्रमोहन कुलकर्णी सर चित्रकार आहेत की लेखक? ते रेषांतून शब्दचित्रं रेखाटतात की शब्दांतून चित्रंशब्द?

 

एक कडक सलाम, सर...!

©आनंदी पाऊस

(काही अनुभवलेलं...)

२० डिसेंबर २०२३