कोजागिरी - २(गच्चीवरील गमती जमती)

 कोजागिरी - २
(गच्चीवरील गमती जमती)

                                                           

                                                           
                                                               हा भाग म्हणजे आम्हा बहिणींचा आणि मैत्रिणींचा खूप आवडीचा .अगदी आतुरतेने वाट बघत असू आम्ही सगळ्या, या दिवसाची . कारण हा दिवस म्हणजे आमच्या गुलाबाई च्या विसर्जनाचा दिवस , म्हणजे खूप धम्माल ! खूप खूप आनंद !! आणि मनाच्या एका कोपऱ्यात थोडेसे वाईट सुध्दा वाटे . महिन्याभराची ही धमाल संपून जाणार म्हणून . 

                                                              अनंत चतुर्दशी ला गणपती बाप्पा चे विसर्जन झाले की मग दोन दिवसांनी आमच्या गुलाबाईचे आगमन होत असे . बाप्पा सारख्या आगमनाच्या आणि विसर्जनाच्या मिरवणुका नसत गावभर . पण अगदीच एखाद्-दुसरीच मिरवणूक असे . त्यांचा मुक्काम सगळ्यांच्या घरी तब्बल एक महिन्याचा . पण कधी परीक्षा, अभ्यास या प्रकरणांमुळे कमी जास्त होई, जरा मोठे झाल्यावर . गुलाबाई गुलोजी म्हणजे शंकर पार्वती चे प्रतीकात्मक रूप खरे तर . पण पोशाख मात्र वेगळा असतो. ही मूर्ती म्हणजे , टीपिकली ते दोघे एका खडकावर बसलेले असतात आणि त्यांच्या बरोबर त्यांचे एक मूल मांडीवर किंवा शेजारी बसलेलं असतं . गुलाबाई पातळ नेसलेली आणि गुलोजी फेटा, कोट आणि धोतर घातलेले असतात . पण हे सगळं एकदम रंगीबेरंगी असतं . प्रत्येकीच्या घराच्या गुलाबाईचे कपड्यांचे रंग वेगवेगळे असत . नीट बघावं लागे, कुठले रंग ते , कारण मग हे रंग गुंफून , एक गाणं म्हणत असू आम्ही रोज, प्रत्येकीच्या घरी . सोबत एक छोटंसं वेगळं सुटं बाळ सुद्धा मिळे त्यांचं . पण ते फारसं कुणी घेत नसे आणि सोबत प्रत्येक मुलीचा एक टिपऱ्यांचा जोड असे . या टिपऱ्या सुद्धा अगदी रंगीबेरंगी असत . बाप्पा सारखी आरास वगैरे करण्याची फारशी पद्धत नव्हती . फारच एखाद्या ठिकाणी सार्वजनिक असे. तिथेच असे थोडीफार आरास आणि त्यांचीच मिरवणूक असे . आमच्या घराजवळच एक अशीच सार्वजनिक गुलाबाई असे, ते नक्की आठवतंय कारण आमच्या एका मैत्रिणीच्या गल्लीतच असे ही सार्वजनिक गुलाबाई . 

                                                                  मग महिनाभर संध्याकाळी , आम्हा मैत्रिणींचा गट प्रत्येकी कडे जात असे . तिच्या गुलाबाई समोर छान गोलाकार करून टिपऱ्या खेळत , खास गुलाबाईची गाणी आम्ही म्हणत असू . मग सगळी गाणी झाली, की आम्हा सगळ्यांच्या ,  सगळ्या टिपऱ्या जमिनीवर रचून , एक छान पाळणा तयार करायचो . त्यात ते छोटे बाळ असेल तर ते ठेवायचे, नाही तर रिकामाच पाळणा हलवून ते पाळण्याचं गाणं म्हणत असू . मग वेळ असे खाऊची ! या खाऊची पण एक गम्मत असायची . झाली गाणी , आता आणा खाऊ आणि वाटा सगळ्यांना , असा साधा सोपा प्रकार नव्हता . पाळणा सुरु झाल्यापासूनच आमचे सगळ्यांचे नाक, कान , डोळे स्वयंपाकघराकडे लागलेले असत . खाऊ खायची घाई तर असेच . पण तो खाऊ काही सहजासहजी मिळत नसे . बरेच बौद्धिक कष्ट घ्यावे लागत असत . तो खाऊ बंद डब्यातून किंवा घट्ट झाकलेल्या भांड्यातून येत असे , स्वयंपाकघरातून आमच्यापर्यंत . मग तो डबा किंवा झाकलेले भांडं जोरजोरात हलवले जाई . मग त्याच्या आवाजावरून आत काय असेल ते ओळखण्याचा प्रयत्न करायचा . आवाज फारसा येत नसेल तर मग वास घ्यायचा प्रयत्न करून त्यावरून ओळखण्याचा प्रयत्न करावा लागे  आणि एवढ्यावरून सुद्धा भागत नसेल , तर जिचे घर असेल ती मैत्रीण किंवा तिची आई एखादी खूण किंवा सूचना देत असे खाऊ ओळखण्यासाठी . मग प्रत्येक जण आपापले अंदाज सांगत असे . मग एकदाचा का तो पदार्थ बरोबर ओळखला, की मग डब्याचे झाकण उघडे आणि आम्हाला तो खाऊ मिळे ! मग तो खाऊ खाऊन झाला की पुन्हा पुढचे घर ...... 

                                                             मग अख्खा महिनाभर रोज संध्याकाळी ही धम्माल चाले . मुली सगळ्या खुश ,रोज टिपऱ्या खेळत गाणी म्हणायची ,सगळ्या मैत्रिणीकडे जायचे आणि वेगवेगळे खाऊ खायचे ! आयांना मात्र रोजचा त्रास, रोज नवीन नवीन आणि ओळखायला कठीण असा खाऊ करून ठेवायचा . उशीर झाला घरी यायला, तर चौकशी करायची, कार्ट्या कुठे आहेत त्याची , किती घरं राहिलीत त्यांची ,अजून किती वेळ लागणार , वगैरे वगैरे.  

                                                              विसर्जनाच्या दिवशी तर अजूनच धम्माल ! मी मघापासून विसर्जन, विसर्जन म्हणतेय खरं पण आम्ही कधीच विसर्जन करत नव्हतो त्या मूर्तीचं . ती तशीच नीट ठेवून देत असू आणि पुढच्या वर्षी तीच बसवली जाई . अगदीच हाताळतांना फुटली, की मगच नवीन घेतली जाई . तर विसर्जनाच्या दिवशी प्रत्येकीने पाच-सात-नऊ-अकरा अशा संख्येने खाऊ आणायचे असत . बऱ्याचदा आम्ही मुलीमुली आपसात थोडेफार ठरवून घेत असू जेणे करून कुठलाही खाऊ डबल होऊ नये आणि भरपूर वेगवेगळ्या प्रकारचे खाऊ खायला मिळावे म्हणून . शक्यतो प्रत्येकी कडून पाच किंवा जास्तीत जास्त सात खाऊ येत असत . पण आता खरंच आठवत नाहीये इतके काय काय खाऊ येत ते ! आणि दुसरे म्हणजे अगदी पाच मैत्रिणी जरी धरल्या तरी गुणिले पाच म्हणजे पंचवीस खाऊ येणार ! मग ते खाऊन संपवायलाही हवेत की नाही ? हा झाला खाऊ चा भाग ....... 

                                                              दुसरा महत्वाचा आणि आवडीचा भाग म्हणजे आम्ही सर्व मैत्रिणींनी मिळून बसवलेले सामूहिक नाच ! दररोजच्या गुलाबाईच्या गाण्यां व्यतिरिक्त ह्या नाचांची सुद्धा प्रॅक्टिस चाले . हे सगळे नाच बहुतेक आमच्या शाळेत वार्षिकोत्सवात सादर केलेले असत . त्याची थोडी प्रॅक्टिस केली की झाले . शाळेत ज्या नाचात भाग घेता आला नसे, ते सुद्धा इथे सादर करण्याची संधी मिळे , आम्हाला तेही एक वेगळे समाधान मिळत असे .  मग कोजागिरीच्या दिवशी आमच्या सगळ्या पालकांसमोर आम्ही हे नाच सादर करीत असू . 

                                                              कोजागोरीच्या दिवशी आम्हा सगळ्या मुलींची कोण लगबग . आधी सगळ्यांच्या गुलाबाई चौधरी सदनच्या गच्चीवर विराजमान होत . मग त्या छान मांडून ठेवल्या जात मग त्यांच्या समोर प्रत्येकीच्या घरून आलेले पाच-पाच खाऊ म्हणून आलेले पदार्थ मांडले जात . काय लोभस दिसे ते दृश्य ! आणि वरून छान चांदणं पडलेलं असे पौर्णिमेचं ! त्या काळी छायाचित्र , कॅमेरा अगदीच नव्हते . त्यामुळे तुम्हा वाचकांना नाही दाखवता येणार हे सगळं फोटो मधून . पण मला मात्र नक्कीच बघता येते अगदी हवे तेव्हा . कारण माझ्या डोळ्याच्या कॅमेऱ्याने फोटो काढून मी माझ्या मेंदूच्या स्मरणशक्ती मध्ये कायमचे साठवून ठेवले आहे ! 

                                                               ही सगळी मांडामांड मार्गी लागली , की मग आमच्या नाचाच्या तयारीची लगबग ! वेगवेगळे सात-आठ तरी नाच असतं , मग त्या प्रत्येक नाचासाठी वेगवेगळे पोशाख . त्याची आधीच जमवाजमव केलेली असेच, पण परत वेळेवर थोडे फार गोंधळ असतच् . मग ते सगळे सोडविणे आणि पुढच्या सादरीकरणाच्या तयारीला लागणे . आमच्या गच्चीवर माझ्या दोन्ही काकांच्या दोन खोल्या होत्या . मग या खोल्याच आमच्या ग्रीन रूम होत असत . कारण ह्या सात-आठ नाचांपैकी प्रत्येक नाचाला वेगवेगळा पोशाख असे, मग एक झाला की तो बदला आणि पुढचा चढवा . त्याकाळी सामूहीक नाच म्हणजे दोन उभ्या रांगा असत . बुटक्या मुलीपासून सुरु होत असे आणि सगळ्यात उंच मुलगी सगळ्यात शेवटी . तर या दोन रांगांपैकी एक रांगेमधील मुली एका खोलीमध्ये आणि दुसऱ्या रांगेमधील मुली दुसऱ्या खोलीमध्ये . सगळे अगदी पद्धतशीर आणि अगदी शिस्तीत ! कुठे काही गडबड नाही की गोंधळ नाही . सगळ्या नाचांचे पालकांच्या समोर छान सादरीकरण होत असे . आणि मग पालक सुद्धा आम्हाला बक्षीस म्हणून गोळ्या , चॉकोलेट, फारच मजल म्हणजे सगळ्यात मिळून एक डेअरी मिल्क कॅडबरी ! आणि आम्ही मुली सुद्धा त्यातच एकदम खुश ....... 

                                                               मग आम्ही थकल्या भागल्या सगळ्या मुली आमच्या खाऊ वर तुटून पडत असू . हो आज काही खाऊ ओळखण्याचे वगैरे बौद्धिक कष्ट घ्यावे लागत नसतं . कारण सगळे खाऊ आणून छान मांडून ठेवलेले असत सगळ्या गुलाबायांसमोर . मग आम्ही सगळ्या खाऊचा फडशा पाडून झोपायला आपापल्या घरी जात असू . एक छान आनंदी कोजागिरी रात्रीच्या आनंदी आठवणी घेऊन ! आणि लगेचच पुढच्या कोजागिरीची वाट बघायला सुरवात करत असू ........

आनंदी पाऊस 

गच्चीवरील गमती जमती 

१५ मे २०१९ 

ध्वनिफीत