हरतालिका (घरातील गमती जमती)

हरतालिका 

(घरातील गमती जमती)

                             गच्चीवरच्या लेखांची सुरवात कोजागिरी - गुलाबाई म्हणजे शंकर-पार्वतीच्या उत्सवाने झाली आणि आता घरातील लेखांची सुरुवात सुद्धा हरतालिका म्हणजे शंकर पार्वतीच्या व्रताने सुरुवात झालीये . केवळ योगायोग , ठरवून असे काही नाही . गॅलरीतील लेख लिहून झाले आणि पहिला लेख लिहायची वेळ आली आणि हरतालिका - गणपती तोंडावर आलेले मग वाटले हरतालिकेनेच सुरुवात करावी ! 

                            हरतालिकेच्या पूजेच्या तयारीची सुरुवात ४-५ दिवस आधीच होत असे . सगळ्यात महत्वाचे आणि पहिले काम , ते म्हणजे गुरुजींकडे जाऊन सकाळी लवकरची वेळ ठरवून येणे . कारण त्या दिवशी त्यांना खूप घरी जाऊन पूजा सांगायची असे . पण आमचे गुरुजी ठरलेले आणि पूजेची साधारण वेळ सुद्धा . या गुरुजींच्या जवळ जवळ तीन पिढ्यांनी आमच्याकडे वेळोवेळी येऊन सगळ्या प्रकारच्या पूजा, अगदी लग्न कार्यापर्यंत सगळे पार पाडले . अगदी आमच्या लग्नाचे विधी सुद्धा यांच्याच पुढच्या पिढीने पार पाडलेत . आता मात्र बदललेत गुरुजी आमच्या घरचे . तर सगळे साधारण ठरलेले असे, पण तरी वेळेवर गोंधळ नको म्हणून चार-पाच दिवस आधीच त्यांच्याकडे जाऊन त्यांना आमंत्रण वजा आठवण करून दिली जात असे . चौधरी सदनापासून अगदी शंभर मीटर वर त्यांचे घर होते . 

                             दुसरे महत्वाचे म्हणजे 'फुलपत्री' . दोन दिवस आधीपासून फुलपत्री गोळा करण्याचे काम चालू होई . ज्यांच्याकडे या पूजेला लागणारी फुलपत्री असे त्यांना आधीच सांगितलेले असे , आम्ही येऊन तोडून घेऊन जाऊ . थोडक्यात आरक्षण सगळ्या गोष्टींचे ! मग मम्मी लोक आणि त्यांच्या बरोबर आम्ही मुली , दोन दिवस आधी पासून सगळीकडे फिरून ही फुलपत्री गोळा करून आणत असू . सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे बेलाची पानं आणि पांढरी फुल , शंकराला अती प्रिय असणारी . या बरोबरच गोकर्णाचे निळे फुल सुद्धा शंकराला अतिप्रिय . का? याचे उत्तर आजतागायत माहिती नाही मला . बेलाची पानं सुद्धा तीन एकत्र असलेलीच आणि नशीब फारच चांगले असले तर पाच पानांचे सुद्धा मिळे बेल , कोण आनंद होत असे मग त्याचा ! मग बाकी दुर्वा आणि इतर बऱ्याच प्रकारची पत्री म्हणजे वेगवेगळ्या प्रकारची पानं सुद्धा लागत . हे काम फार आधी करता येत नसे , कारण घरात फ्रीझ नसल्याने ही फुलपत्री पूजेच्या दिवसापर्यंत टिकवणे फार कठीण . बरं आदल्या दिवशी गेलो बाजारात आणि आणली असेही करता येत नसे , कारण आजच्या सारखी फुलं बाजारात विकत मिळत नसतं . मग दोन दिवस आधीपासून हे काम चाले आणि ओल्या फडक्यात गुंडाळून ठेवून ही फुलपत्री टिकवली जात असे . 

                               पूजा करतांना वहायला फुल लागतंच . पण बाकी सजावटीचा भाग म्हणूनही बरीच फुलं लागतं . ही पूजा म्हणजे खोलीच्या मध्यभागी चौरंग ठेवला जात असे . त्यावर पूजा मांडली जात असे . मग या चौरंगाला चार कोपऱ्यांना बांधायला चार केळीचे खांब , चारही बाजुंनी गुंडाळून बांधता येईल असे आंब्याच्या पानांचे तोरण आणि सगळ्यात छान आणि माझ्या आवडीचा भाग म्हणजे येऊ मोठ्ठा हार तयार केला जाई , साधारण सात-आठ फुट लांबीचा . त्याच्या एका टोकाला जास्वदींचे फुल किंवा फुलं आणि दुसऱ्या टोकाला थोडा लांब दोरा सोडला जाई . हा दोरा असलेले टोक छताला बांधले जात असे , जेणे करून तो हार खाली मोकळा सोडला की  ते जास्वदींचे फुल त्या पूजेच्या चौरंगाच्या बरोब्बर मध्यभागी येई . साधारणपणे हा हार चांदणीच्या फुलांचा फरगच्चं हार असे आणि खाली ही लालभडक फुल . फारच सुंदर दिसत असे ते सगळे . हा हार तयार करायला घेतल्यापासूनच मला फार भारी वाटत असे . पण दुसऱ्या दिवशी पूजा आवरली जाई आणि हा हार सुद्धा काढून टाकला जाई , फारच वाईट वाटे मला तेव्हा . काढूच नये असे वाटे , जे अगदीच अशक्य असे आणि दुसरे म्हणजे ती सगळी फुलं सुकून जायला सुद्धा  सुरुवात झालेली असे . तसेच पूजेसाठी प्रत्येकीचे ताट तयार करावे लागे , आदल्या दिवशी रात्री . या ताटात ,हळद , कुंकू , अक्षता , फुल-पत्री सगळ्या प्रकारची आणि कापसाची घरी बनवलेली वस्त्र . ही वस्त्र करतांना आणि तयार झाल्यावर बघण्यात  मला खूप आनंद मिळे , अगदी बघतच राहावेसे वाटे त्याकडे . 

                                आणि तिसरा महत्वाचं काम म्हणजे आजूबाजूच्या ज्या कुणी बायका पूजेला येत असतं ,आदल्या दिवशी संध्याकाळी त्या सगळ्यांच्या घरी जाऊन पूजेची वेळ म्हणजे गुरुजी येण्याची वेळ सांगून यावी लागत असे . जेणे करून त्या सगळ्या दुसऱ्या दिवशी पूजेला वेळेवर येत . हे काम आम्हा मुलींचंच , कारण चौधरी सदनच्या आजुबाजुच्याच सगळ्या बायका येत , त्यांच्या घरी आम्ही एकट्या जाऊन वेळ सांगून येऊ शकत असू . 

                               मग पूजेचा दिवस ! कोण लगबग चाले त्यादिवशी पहाटे पासूनच लवकर उठण्यापासूनच . मी स्वतः त्यावेळी फार लहान होते , त्यामुळे तेव्हा मी पूजा आणि उपवास करण्याचा प्रश्नच येत नव्हता . पण आजतागायत मी ही पूजा आणि हा उपवास कधीही केलेला नाही . मग पूजा करणाऱ्या बायकांच्या अंघोळी त्याही न्हाऊन आणि घरातील बाकी काम आटोपण्याची घाई . पुरुषांची सगळी काम करून देऊन त्यांना मार्गी लावणे . मग या सगळ्या त्या दिवशी छान ठेवणीतील साड्या-पातळ नेसतं , दागिने घालतं , केसांत छान गजरे किंवा फुलं माळत मिळेल त्याप्रमाणे . फारच छान,प्रसन्न आणि उत्साही वाटे त्यादिवशी . मग हळूहळू एक एक करून सगळ्या बायका ही येऊ लागत, त्याही अशाच छान तयार होऊन आणि हातात पूजेची ताटं घेऊन !

                               मग गुरुजीही येऊन दाखल होत आणि ते पूजेच्या तयारीला लागत . त्यात माझ्या सगळ्यात आवडीचा भाग असे . मी तर वाटच बघत असे ते येण्याची . त्यांना थोडी ओली वाळू लागत असे . ही आधीच तयार ठेवली जात असे . मग ते या ओल्या वाळूपासून चौरंगावर छान शिवलिंग आणि बाकी देवता साकारत . काय भारी वाटे ते सगळे तयार करत असतांना आणि तयार झाल्यावर सुद्धा . मी ते सगळं तिथेच थांबून बघत असे . कारण थोडा वेळात पूजा सुरु झाली की हे सगळं पूर्ण झाकून जात असे , त्यावर वाहिलेल्या फुलपत्रीने  आणि काही सुद्धा दिसणे केवळ अशक्य . दुसऱ्या दिवशी म्हणावे तर ते सगळे अस्ताव्यस्त झालेले असे . दोन कारणांनी , एक तर पूजेच्या वेळी झालेल्या फुलपात्रीच्या माऱ्यामुळे आणि दुसरे म्हणजे ती वाळू पार कोरडी झाल्याने एकमेकांना चिकटलेले वाळूचे कण एकमेकांपासून सुटे होऊन गेलेले असतं . 

                              अशी ही सगळी पूजेची मांडामांड सुरु असे , कितीही तयारी करून ठेवली तरी हे राहिले , ते राहिले चालूच असे . कुणातरी एकजणला  गुरुजींसोबत थांबावंच लागे , त्यांना जे जे हवे ते ते द्यायला . एकदा का पूजेची मांडामांड पूर्ण झाली की मग गुरुजींची घाई चाले पूजा सुरु करण्यासाठी . पण दरवर्षी कुणा ना कुणाला उशीर झालेलाच असे . मग गुरुजींच्या विनवण्या . थांबा थोडा वेळ अमकी यायची बाकी आहे वगैरे वगैरे . मग आलेल्या सगळ्या बायका बसून घेत . त्यांना बसण्यासाठी चारही भिंतींना लागून सतरंज्या घातलेल्या असतं  आणि मध्यभागी ही पूजा मांडलेली असे . मग पूजा चालू होई, जवळ जवळ तास दीड तास चाले ही पूजा . आम्ही मुली जरा बाजूला बसून ही पूजा बघत असू . पूजा सुरु असतानाही काय-काय लागतच असे . मग आम्ही पळापळ करून आणून देत असू . 

                               अशी ही सगळी पूजा जवळ जवळ तास दीड तास चालत असे . मग पूजा झाली की गुरुजी सगळ्यांना उखाणे घेण्यास सांगत . मग सगळ्या एकमेकींना आग्रह करत-करत हळू-हळू करत एक-एक जणी उखाणे घेत . मग  सगळ्या पाणी पिणार आणि एकीकडे चहाची तयारी चालू असे तर दुसरीकडे गुरुजींसाठी दुधाची . आता सगळ्याजणी जरा निवांत झालेल्या असत पूजा मनासारखी झाल्याने , पण गुरुजी घाईत , कारण त्यांना पुढच्या घरी जायचे असे पूजेसाठी . मग ते लगेच दूध पिऊन पळत पुढच्या घरी . 

                                मग या सगळ्या बायकांचे चहा-पाणी चाले जाम गोंधळ,बडबड, गप्पा , धांदल असं सगळं एकत्र चाललेलं असे  . सगळं घर अगदी वेगवेगळ्या आवाजांनी भरून जात असे . मला तर फार छान वाटत असे , या सगळ्याजणींना असे छान तयार झालेले , हसत खेळत गप्पा मारत , आपापली आज सकाळी कशी धांदल उडाली ते सांगत बघतांना . मग यांचे चहा पाणी उरकले की , घराच्या मागच्या बाजूचा रस्ता ओलांडून गेले की समोरच एक महादेवाचे मंदीर होते . खर म्हणजे हे मंदीर अजुनी आहे , पण ते आता गणपती मंदीर झालेय . असो तर छोटेसेच पण छान मंदीर ! जराही बडेजाव नाही की तामझाम नाही . छान छोटासा पांढरा शुभ्र नंदी आणि तशीच पांढरी शुभ्र महादेवाची पिंड !  त्या पिंडीला तांब्याचे नागाचे वेटोळे आणि वर टांगलेले तांब्याचेच अभिषेक पात्र . फार छान वाटे तिथे गेल्यावर , प्रसन्न ! आजच्या दिवशी मात्र गर्दी असे तिथे , सगळ्याच बायका येत ना मंदीरात, अशाच छान तयार होऊन आणि छान प्रसन्न चेहऱ्याने !

                                  एक मला जरा न आवडणारी म्हणण्यापेक्षा भीती वाटणारी एक गोष्ट होती . ती म्हणजे एक साधू बाबा कायमचे इथे बसलेले असतं . केस आणि दाढी मोठ्ठी वाढलेली , कपाळावर आणि अंगावर सर्वत्र भस्म माखलेले . खूप भीती वाटे मला त्यांची .आणि बाहेरही कुठे दिसले तर त्यांचीही . खरे सांगायचे तर अजूनही वाटते . मध्यंतरी चंद्रमोहन सरांनी बरेच साधू साकारले त्यांच्या चित्रांमधून , तेव्हापासून चित्रातल्या साधूंची भीती बरीचशी कमी झालीय . 

                                   आजचा दिवस म्हणजे उपवासाचा दिवस . अगदी मीठ सुद्धा खात नसतं त्या दिवशी उपवास करणारी मंडळी . मग त्या साबुदाण्याची गोड खिचडी किंवा खीर करून खात . साबुदाण्याची गोड खिचडी ही संकल्पनाच माझ्या गळी आजतागायत उतरली नाहीये . तिचा वास सुद्धा मला आवडत नसे , खाणे तर फारच लांबची गोष्ट . आजतागायत मी ती चाखून सुद्धा पहिली नाहीये . पण एक मात्र खूप आवडती गोष्ट घरी येत असे हमखास . उपवास म्हणजे फळं हवीतच . या काळातच साधारण सफरचंदाचा हंगाम सुरु होतो . मग या हंगामाची पहिली सफरचंद आज घरी येत . त्यातल्या त्यात ती छोटी छोटी गुलाबी आणि मस्त आंबट गोड चव आणि रवाळ असणारी . खायला तर छानच पण दिवसायालाही काय गोड दिसतात छोटी-छोटी गुलाबी रंगाची !
                                 संध्याकाळी आरती होत असे . मग परत शक्य तितक्या सगळ्याजणी येत , संध्याकाळच्या आरतीला सुद्धा . मग थोड्या फार चर्चा होत रात्रीच्या जागरण आणि खेळांबद्दल . पण हे कधीच झाले नाही . 

                                     मग दुसऱ्या दिवशी सकाळी उत्तर पूजा . त्यासाठी गुरुजी परत येत .  मगच पूजा आवरली जात असे . गुरुजींना शिधा दिली जात असे . एका सुपात काढून ठेवलेली असे . जसे कणिक , तांदूळ , डाळ , गूळ , साखर , तेल , तूप , आणि सोबत थोडे पैसे , मला वाटते अकरा रुपये सुद्धा नसतील कदाचित . मग पूजा आवरून सगळे स्वच्छ केले की काही काळ जरा मनात वाईट वाटतं असे . पण लगेच बाप्पा येत आणि त्या उत्सवाने घर परत आनंदाने भरून जात असे ......!!!!

©आनंदी पाऊस 

घरातील गमती जमती 

१ सप्टेंबर २०१९

दुर्वा 

निळे गोकर्णाचे फुल 

पांढरे गोकर्णाचे फुल 

लाल जास्वदींचे फुल 

चांदणीची फुलं 

तुळशी पत्र आणि मंजिऱ्या 

बिल्व पत्र -तीन दलांचे 

बिल्व पत्र आणि फळं  

कापसाचे वस्त्र 

आमचे गुरुजी 

पुजेची तयारी 

चौरंगावर मांडलेले वाळुचे शिवलींग 

पुजा झाल्यावर फुलं पत्रीने 

झाकुन गेलेली पुजा 

हेच ते मंदीर मागच्या बाजूच्या 

मुख्य रस्त्यावरील 

पूर्वी महादेव मंदीर होते 

आता गणपती मंदीर आहे 

मंदिरातील बाप्पा १

मंदीरातील बाप्पा २