एक मायाळू अभ्यासक (काही अनुभवलेलं...)

 एक मायाळू अभ्यासक

(काही अनुभवलेलं...) 

निमित्त, धरोहर यात्रा.

भोपाळ शहरातील छोट्याश्या हाॅटेल मधील पिटुकली खोली. 

पहाटे ४-५ दरम्यानची वेळ.

खोलीत मी एकटीच झोपलेली. ठरल्या प्रमाणे, दोन विद्यार्थिनी आल्या. एक माझ्या बाजूला झोपणार अणि एक जमिनीवर घातलेल्या गादीवर झोपणार असे ठरलेले. तथापि आलेल्या दोघींनाही जमिनीवर घातलेल्या गादीवरच झोपायचे होते. त्यांचा झोपण्याचा अजिबातच मूड नव्हता, त्यांना गप्पा मारायच्या होत्या. त्यांना थोडे समजावले, पुढचा अख्खा दिवस खूप थकवणारा असणार आहे, तेव्हा आता जे काय दोन-तीन तास मिळाले आहेत, तेव्हढा वेळ झोपून घ्या, विश्रांती घ्या. झोपल्या मग. काही मिनिटातच हळूच दार वाजले. दरवाजा उघडला, एक महिला आत आल्या. त्या दोघींना अगदी हळू आवाजात सांगितले, ही आपली खोली नाही. झोपलेल्यांना त्रास होणार नाही, याची काळजी घ्या आणि बाहेर या. त्यांनी मला नीटसे पाहिलेही नसावे, ओळखणे तर फारच दूर. कारण या आधी आम्ही कधी भेटलोच नव्हतो. 

                              मी मात्र त्याक्षणीच ओळखले होते! डॉ माया पाटील मॅम! कारण मला आधीच कल्पना होती, त्या, त्यांच्या विद्यार्थ्यांसह या धरोहर यात्रेत सहभागी होणार आहेत. या पूर्वी मी त्यांच्याबद्दल, त्यांच्या विषयाबद्दल, त्यातील त्यांच्या कामाबद्दल, अभ्यासाबद्दल ऐकून होते. त्यातल्या त्यात ठळक काम म्हणजे त्यांना नरखेड येथे उत्खननात सापडलेला मानवी सांगाडा! या सगळ्यांमुळे त्यांना भेटायची, त्यांच्याशी मैत्री करण्याची, त्यांच्या विषयाबद्दल आणि कामाबद्दल जाणून घेण्याची, शक्य असेल तर त्यांच्या कामात सहभागी होण्याची मनापासून इच्छा होती. 

                        आता या धरोहर यात्रेमुळे त्यांना फक्त, बघण्याची, भेटण्याची, मैत्री करण्याची नाही तर अख्खा एक आठवडा त्यांच्या सहवासात घालविण्याची, त्यांच्या विषयांतील अनेक स्थळांना भेट देऊन, त्यावर त्यांचे मार्गदर्शन मिळण्याची नामी संधी मिळणार होती! 

                         धरोहर यात्रेतील सर्व स्थळांना भेट दिली आणि त्यांचे मार्गदर्शन तर लाभलेच, तथापि त्यांच्यातील एक शिक्षिका, एक महिला, एक मैत्रीण, त्यांच्यातील माणुसकी या आणि अशा अनेक पैलूंचे दर्शन झाले. त्यांच्याकडे असलेले ज्ञान, त्यांच्या विद्यार्थ्यांना देण्याची तळमळ, त्यांची आई होऊन त्यांची काळजी घेणे, सोबतच त्यांना योग्य ती शिस्त लावणे अशा किती तरी गोष्टी प्रत्यक्ष बघायला, अनुभवायला मिळाल्या. अगदी साधी जेवण्याची गोष्ट, प्रत्येक विद्यार्थ्याकडे लक्ष, म्हणजे त्याने जेवायच्या आधी हात धुतलेत की नाही?, प्रत्येकाने जेवायला घेतले की नाही ह्या सगळ्याची खात्री करून मगच या हातात ताट घेत असतं! काय हेवा वाटला होता, त्या सगळ्या विद्यार्थ्यांचा! अशा शिक्षिका मिळण्यासाठी भाग्यवानच असावे लागते. वाटून गेले अशा शिक्षिका आपल्याला सुद्धा लाभल्या तर...

                                  ही धरोहर यात्रा संपवून घरी आलो आणि काही काळातच सर्वत्र टाळेबंदी लागली. कारण सर्वज्ञात आहेच, कोरोना. जगभरच सगळ्यांचेच जीवन विस्कळीत झाले. कुणालाच नीटसे कळेना, नेमके काय करावे, कसे करावे, हे सगळे किती काळ चालणार? वगैरे वगैरे. मी सुद्धा याला अपवाद नव्हते. पार गोंधळून गेले, खूप घाबरायला झाले. वेळ भरपूर, पण काय करावे कळेना. कुठूनसे कळले, अमक्या विषयावर वेबिनार आहे. मग तिथे हजर राहण्याचे ठरविले आणि केले तसे. हळूहळू करत सगळ्याच विषयांवर वेबिनार सुरु झाल्या आणि ज्ञानार्जनाची आयातीच, तेही घर बसल्या संधी मिळाली, ज्ञानगंगा घरातच आली. मग काय त्यात मनसोक्त डुंबून जाता आले. यातच एके दिवशी पुण्यश्लोक अहिल्याबाई होळकर सोलापूर विद्यापीठाची जाहिरात आली, पुरातत्व विषयात पदवीत्तर अभ्यास क्रमाची. चौथीत असल्यापासून हा विषय शिकण्याची इच्छा होती, तथापि या अभ्यासक्रमाची माहिती नसल्याने, ते शक्य झाले नाही. आता मात्र ते शक्य होणार होते तेही, काही काळासाठी तरी, घरातूनच. 

                                  लगेचच दिलेल्या भ्रमणध्वनी क्रमांकावर संपर्क साधून माहिती मिळविली. एक म्हणजे मी त्यासाठी पात्र आहे का? आणि दुसरे म्हणजे मी प्रवेश घेतल्याने कुणा विद्यार्थ्याची जागा तर जाणार नाही ना?

सकारात्मक प्रतिसाद आल्या बरोब्बर लगेचच प्रवेश घेतला. काही महिन्यापूर्वीच त्या विद्यार्थ्यांचा हेवा वाटला होता, त्यांना डॉ माया पाटील शिक्षिका म्हणून लाभल्यामुळे. आता तर काय त्या माझ्या सुद्धा शिक्षिका, काय आनंद झाला म्हणून सांगू! जे सगळे पाहिले, ते आता मला स्वतःला अनुभवायला मिळणार होते. 

                               अभ्यासक्रम सुरु झाला, सगळे तास ऑनलाईन प्रणाली द्वारे सुरु झाले. अगदी नियमित प्रत्यक्ष नाही, पण आभासी भेटीची संधी अगदी दररोज मिळू लागली. आधी त्यांचे शिकविणे, मग त्यावरील शंका निरसन, चर्चा. अतिशय सुंदर अनुभव! कुणालाही एखादा मुद्दा समजला नाही तर, त्या अगदी न कंटाळता कितीही वेळा समजावून सांगत. तास ऑनलाईन प्रणाली द्वारे होत, तरी सुद्धा शक्य असेल, त्या सगळ्या गोष्टी त्या आम्हाला प्रत्यक्ष दाखवून, समजावून सांगत. तसेच अधून मधून परीक्षा, प्रात्यक्षिक परीक्षा, क्षेत्र भेट, अभ्यास सहल अशा विविध कारणांनी प्रत्यक्ष भेटीची सुद्धा संधी उपलब्ध झाली. 

                             या प्रत्येक वेळी प्रवास, राहणे, जेवण-खाणे, विद्यापीठात येणे-जाणे अशा अगदी बारीक-सारीक गोष्टींबद्दल सुद्धा त्या विचारणा करीत. एका क्षेत्र-भेटीच्या वेळी आमची राहण्याची सोय होऊ शकत नव्हती, तर त्यांनी आमची सगळीच सोय त्यांच्या घरीच केली, आमचे सगळ्या प्रकारचे लाड पुरविले, आमच्या आवडीचे खायला घालून. रात्री घरी आल्यावर सुद्धा आम्हाला शिकवीत, आमच्या शंका निरसन करीत. मला, माझ्या शोध-प्रबंधासाठी एक पुस्तकं हवे होते. ते त्यांच्याकडे होते. रात्री बारा वाजून गेलेले, तरीही त्यांनी ते शोधून काढले, मला दिले, त्यानंतरच त्या झोपल्या. परत पहाटे लवकर उठून क्षेत्र-भेटीस जायचे होतेच. त्यांच्याकडे असलेले ज्ञान त्यांच्या विद्यार्थ्यांना देण्याची तळमळ कायमच दिसते, अनुभवायला मिळते! 

                                   दररोजचा तास असो की अभ्यास सहल असो, कुठलाही विषय असो, अगदी तन्मयतेने शिकवत, तहान-भूक विसरून शिकवीत. आम्ही फक्त ऐकण्याचे काम करत असू, पण आम्हाला वेळोवेळी तहान लागे. पण त्या तास संपेपर्यंत पाणी पिण्यासाठी सुद्धा थांबत नसत.

                                   अभ्यास सहल असताना सुद्धा तेच. विद्यार्थी थकून जात, नुसते बघूनच, बसून जात, पाणी पीत. तथापि मॅम न कधी थकत, न कधी त्यांना तहान लागे. शक्य तितका प्रत्येक विषय क्षेत्रीय भेटीतून समजावून सांगत. माझ्या शोध-प्रबंधासाठी सुद्धा त्या प्रत्यक्ष क्षेत्र-भेटीस आल्या, माझ्या सगळ्या शंकांचे निरसन केले, विषय छान समजावून दिला. किती आणि काय सांगावे त्यांच्या बद्दल! लीनता काय असते? त्यांच्याकडूनच शिकावे. विद्यार्थ्यांबद्दल प्रेम, काळजी, शिस्त, सतर्कता! मी तर प्रत्येक वेळी नव्याने अचंबित होत असते, त्यांच्या बरोबर असतांना. ज्या विद्यार्थ्यांना फी भरणे अतिशय कठीण असते, त्यांच्यासाठी त्या स्वतः त्यांची फी भरून त्यांना शिक्षण घेण्याचा मार्ग उपलब्ध करून देतात. इतकेच नाही तर ज्यांना अभ्यास सहलीसाठी अडचणी येतात, त्यांचे सहल-शुल्क स्वतः भरतात. शब्दा पलीकडले आहे सगळे!

                                   हे सगळे करत असतांना, पुरातत्व, वारसा नुसते शिकवून थांबत नाहीत. ते सगळे त्या स्वतः आचरणात सुद्धा आणतात, अगदी स्वतःच्या व्यक्तिगत आयुष्यात सुद्धा! त्यांच्या अभ्यास विषयातच नाही तर व्यक्तिगत आयुष्यात सुद्धा सगळ्या आघाड्यांवर, सर्व जबाबदाऱ्या अगदी समर्थपणे पेलतात. संपूर्ण यश! हाच जणू त्यांचा मंत्र आहे. या सगळ्या बरोबर त्यांचे अनेक छंद सुद्धा त्या जोपासत असतात. त्यांच्या घरी गेलेली व्यक्ती, त्यांच्या बैठकीच्या भिंतीवर लावलेली चित्रं विसरूच शकत नाही. ती त्यांनी स्वतः केलेली आहेत. त्यातील एका चित्राचा विषय आहे, सर्व पुरातत्व अभ्यासकांचा लाडका "प्रिस्ट"! 

                                  त्यांना त्यांच्या आई-वडिलांनी दिलेले नाव. त्यांनी सर्वार्थाने सार्थ ठरविले. सर्वांवर, अगदी सजीव-निर्जीवावर मनापासून, जीव तोडून माया करून! अशा मायाळू शिक्षिका सर्वांना लाभो!

अशा या माझ्या मायाळू शिक्षिकेला, मैत्रिणीला, थोरल्या बहिणीला, एका समर्थ महिलेला, सर्वार्थाने यशस्वी स्त्रीला माझा अगदी मनापासून मायाळू नमस्कार!

(त्यांच्या सेवा-निवृत्ती दिवशी गौरवग्रंथ प्रकाशित झाला. त्यातील हा माझा लेख. )

©️आनंदी पाऊस

(काही अनुभवलेलं...)

२८ जून २०२४ 

लाडका "प्रिस्ट किंग"

त्यांचा आणि आम्हा सर्वांचाच !

 त्यांनी चित्रित केलेला  

"प्रिस्ट किंग"

त्यांच्या सोबतीने अनुभवलेली काही स्थळं!

बीबी का मकबरा, संभाजी नगर 

औरंगाबाद गुंफा, संभाजी नगर 

सोनेरी महाल, संभाजी नगर

भोजेश्वर मंदिर, मध्य प्रदेश 

भीमबेटका, मध्य प्रदेश 

उदयपुर गुंफा, मध्य प्रदेश 

हेलीओडोरास स्तंभ, विदिशा, मध्य प्रदेश 

त्यांनी स्वतः केलेल्या 'सुशीला'ची चव अजून जिभेवर रेंगाळते आहे!

स्वर्ग मंडपातील एक अविस्मरणीय क्षण!

हत्तर संग कुडल, सोलापूर