पुष्करीणी , हुळीकेरे (गोष्टी माझ्या पर्यटनाच्या...)

 पुष्करीणी, हुळीकेरे 

(गोष्टी माझ्या पर्यटनाच्या...)

                             तो दिवस खास दिवस होता, म्हणून आम्ही कुठेतरी लांबवर गाडीने चक्कर मारून एखाद्या छानशा स्थळ भेट द्यावी, असे ठरविले. घरून निघतांना मनात ठरविले होते, की श्रावणबेळगोळा येथे जाऊ या. तिथे दोन डोंगर आहेत, मुख्य विंध्यगिरी आणि दुसरा चंद्रगिरी. मुख्य डोंगर छान आहेच, पण मला चंद्रगिरी वर चढून, तिथून विंध्यगिरीचे सौंदर्य न्याहाळायला आवडते. तसेच काहीसे मनात ठरवून निघालो. पण न्याहारी करायला थांबलो तेव्हा अचानक लक्षात आले, बऱ्याच दिवसापासून पुष्करीणी बघायला जायचे होते आणि तिथे एकदाही गेलेलो नव्हतो. त्यामानाने श्रावणबेळगोळा येथे बऱ्याचदा भेट दिलेली होती. मग आमचे ठरले, पुष्करीणीला जायचे आणि  मार्गाला लागलो. 

                                ही पुष्करीणी प्रसिद्ध हाळेबिडूच्या मंदिरापासून फक्त पाच किमी अंतरावर आहे. हसन पासून एकोणतीस किमी अंतरावर आहे, म्हैसुरू पासून एकशे चाळीस किमी आणि नम्मा बंगळुरू पासून २२० किमी. 

                              आता हे पुष्करीणी काय प्रकार आहे?  भारतात बऱ्याच मंदिराच्या आवारात बांधीव पायऱ्या पायऱ्यांचे जलाशय असतात. या जलाशयांना भारताच्या वेगवेगळ्या भागात आणि भाषेत वेगवेगळ्या नावांनी ओळखले जाते. जसे कल्याणी, पुष्करीणी, कुंड, तीर्थ, पुखुरी, सरोवर, तलाव इत्यादी नावांनी संबोधले जाते. या जलाशयांमध्ये अंघोळ केल्याने बरेच आजार, विशेषतः त्वचेचे आजार बरे होतात अशी समजूत आहे. पण हे सगळ्या जलायशांच्या बाबतीत खरे नाही. दुसरे म्हणजे यात अंघोळ केल्याने पाप क्षालन होते असेही मानले जाते. पण सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे आपण मंदिरात जायच्या आधी हात पाय स्वच्छ धुवून जावे, यासाठी या जलाशयांचे प्रयोजन केलेले असते. आता या करोना च्या काळात तर या सगळ्याचे महत्व सगळ्यांनाच पटले आहे. पण आपली फार पूर्वापार अगदी कित्तेक शतकांपासून चालत आलेली ही संस्कृती आणि संस्कार आहेत. हे जलाशय साधारण जमीनीच्या पातळीच्या खालीच बांधलेले असतात. 

                                ही हुळीकेरे ची पुष्करीणी मात्र बऱ्याच अर्थाने वेगळी आहे, खास आहे. सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे ही कुठल्याही मंदिराच्या आवारात नाही. अगदी लांब लांब पर्यंत कुठलेही मंदिर असल्याचा पुरावा नाही. कारण या पुष्करिणीचा संबंध कुठल्याही मंदिराशी नाहीच मुळी. अगदी जवळ जाईपर्यंत समजत सुद्धा नाही, इथे स्थापत्य कलेचा इतका सुंदर अविष्कार आहे ते! तिथ अगदी कच्चा मातीचा रस्ता आहे. तिथून फक्त जमिनीच्यावर असलेला असलेला बांधीव कठडा तेव्हढा दिसतो. जसजसे जवळ चालत गेले तसतसे हळूहळू तिचे सौंदर्य आपल्या दृष्टीस पडते. 

                                 मी तर म्हणेल भारतातील सगळ्यात सुंदर पुष्करीणी आहे ही! ही प्रसिद्ध होयसळेश्वर मंदिरापासून अगदी पाच किमी अंतरावर पण फारशी प्रसिद्धीच्या झोतात नाही, फारच थोड्या लोकांना या बद्दल माहिती आहे. बाराव्या शतकात बांधली गेलेली आहे. होयसळा स्थापत्याचा एक अतिशय सुंदर नमुना! होयसळा स्थापत्य म्हणजे अगदी वेड लावणारे आहे. मी तर नेहमीच म्हणते "i m very badly n madly in love with hoyasala!" इतकी मी प्रेमात आहे होयसळांच्या की प्रत्येक वेळी मंदिरात गेल्यावर तेथून निघतांना मी, माझ्याही नकळत मी, तिथल्या एखाद्या खांबाला मिठी मारते! असो. 

                                इथे काही मंदिर वगैरे नाही, मग आहे काय ही पुष्करीणी?  होयसळा राजवटीत बाराव्या शतकात बांधली गेली आहे. तर ही पुष्करीणी म्हणजे राणी शांतला देवी हीचे वैयक्तिक अंघोळीसाठीचे तळे आहे. राणी शांतला देवी म्हणजे राजा विष्णूवर्धनची पत्नी. कन्नड भाषेत हुळी म्हणजे वाघ आणि केरे म्हणजे तळे. येथील स्थानिक लोक सांगतात या तळ्यावर सुरक्षा इतकी कडक होती की, वाघ सुद्धा येऊ शकत नसे तिला बघायला, त्यामुळेच याचे नाव हुळीकेरे असे पडले. या तळ्याची जमिनीपासून खोली साधारण पन्नास मीटर आहे. तळापासून साधारण अर्ध्या उंचीपर्यंत चारही बाजूने दगडी पायऱ्या आहेत. यांच्या वर अकरा शिखर असलेले गाभारे आहेत, त्याशिवाय सोळा शिखर नसलेले गाभारे आहेत. बाकी शिखर असलेल्या बाराव्या गाभाऱ्याच्या जागी जमीनीपासून खाली उतरण्यासाठी पायऱ्या आहेत. एकंदरीत सत्तावीस गाभारे आहे, ते म्हणजे सत्तावीस नक्षत्रांचे प्रतीक असल्याचे म्हटले जाते. ही अकरा शिखरं छान कोरीव कामाने सुशोभित केलेली आहेत. तसेच गाभाऱ्याच्या बाहेरील भिंती सुद्धा छान सुशोभित केलेल्या आहेत. याशिवाय या सगळ्या गाभाऱ्यांचा पाया सुद्धा छान हत्ती, घोडे आणि वेगवेगळी दृश्य कोरून सुशोभित केलेली आहेत. 

                             पावसाळ्यात हे तळे साधारण ७५% पाण्याने भरलेले असते. त्यामुळे त्याचे सगळे सौंदर्य नीट बघायचे असले तर उन्हाळ्यात भेट देणे अगदी योग्य ठरते. पण मी या बाबतीत फार भाग्यवान ठरले, पहिल्यांदा गेले तेव्हा . मी भर पावसाळ्यात गेले होते पण त्यावर्षी अजिबात पाऊस न झाल्याने, मला या पुष्करीणीच्या सगळ्या सौंदर्याचा आनंद पूर्णपणे लुटता आला! अर्थातच पूर्ण पाण्याने भरलेली असेल तेव्हा एक वेगळेच सौंदर्य अनुभवास येते. होयसाळा स्थापत्याचा एक अगदी अप्रतिम आणि अतिशय सुंदर असा हा अविष्कार आहे. हसनच्या बाजूने गेलात तर नक्की भेट द्या आणि त्या सौंदर्याचा छान आस्वाद घ्या!

©आनंदी पाऊस 

(गोष्टी माझ्या पर्यटनाच्या...)

१८ एप्रील २०२१