गोष्टी -पापड खाण्याच्या-२ (घरातील गमती जमती)

गोष्टी -पापड खाण्याच्या-२ 

(घरातील गमती जमती)

                         आज आणखी काही गोष्टी पापड खाण्याच्या. बीबड्याच्या जशा काही खास पद्धती आहेत खायच्या, तशाच ज्वारीच्या पापडाच्या सुद्धा आहेत. एक वेगळ्या दृष्टीने हा पापड फारच महत्वाचा आहे. आणीबाणीच्या वेळी मदतीला धावुन येणारा आहे. फक्त मदतीला धावुन येणाराच नाही तर जेवणाची लज्जत वाढवणारा आहे. माझ्या खुप आवडीचा आहे खरतरं हा भाग! तर एखादे वेळी पोळी किंवा भाकरी कमी पडली जेवतांना, तर ज्वारीचा पापड, पोळी-भाकरीला पर्याय म्हणुन कामी येतो आणि जेवण एकदम चवीष्ट होऊन जाते. खान्देशातील काही खास रस्सा भाज्या आहेत. त्या म्हणजे फौजदारी डाळ/उडदाची डाळ, गंडोरी मिरची, डाळ मेथ्या आणि लाडकी पोपटी भाजी किंवा हिरवी भाजी किंवा दाणे लावुन भाजी. याच्याही चवी लवकरच चाखायला मिळतील, खास चमचमीत लेखात. तर या सगळ्या रस्सा भाज्या. यातील काही भाज्यांसोबत भाकरीच केली जाते तर काही भाज्यांसोबत पोळ्याही केल्या जातात. पण कधीतरी पोळ्या किंवा भाकरी कमी पडत असे. मग माळ्यावरुन पापडाचा डबा खाली उतरत असे. मग सगळ्यांनाच पोळी किंवा भाकरी असली तरी नको होई. सगळ्यांना ज्वारीचा पापडच हवा असे. कधीकधी पोळी भाकरी असली तरी, पापडाची आठवण होत असे, या भाज्यांसोबत खायला. इतका भारी लागतो आणि आम्हाला अजुनही आवडतो या भाज्यांबरोबर ज्वारीचा पापड खायला! ज्वारीच्या पापडाचे असतील तसे तुकडे डब्यातुन काढायचे आणि त्याचे थोडे छोटे तुकडे करायचे, साधारण आपण घास घेऊ शकु इतक्या आकाराचे. आणि यावर यापैकी कुठल्याही भाजीचा रस्सा त्या त्या भाजीसहीत घालायचा. वरुन छान खार सुद्धा घालायचा आणि सगळे नीट कालवुन घ्यायचे. इतके होईपर्यंत पापड थोडा मऊ होतो. मग तो अर्धवट कुरकुरीत, अर्धवट मऊ झालेला, भाजी आणि खारात भिजलेला पापड खायचा, स्वर्गसुखाच्या पलीकडे पोहोचतो खाणारा! आणि त्याचा परिणाम म्हणजे दोन घास जास्तीच खाल्ले जातात, अगदी खात्रीने!! 

                    अजुन एक माझ्या अतिशय आवडीचा प्रकार. यासाठी पापडाचे कितीही लहान मोठे तुकडे असले तरी चालते. पण जितका तुकडा मोठा तितके जरा सोयीचे होते. बीबडे असो किंवा ज्वारीचा पापड, दोन्हीही पापड चालतो यासाठी. काही नाही फक्त कैरीच्या लोणच्याचा खार घ्यायचा आणि पापडावर टाकायचा आणि बोटाने छान सगळ्या कान्याकोपऱ्यात लावायचा. एव्हढे होईपर्यंत पापड थोडा मऊ होतो आणि पापडात खार छान मुरतो. आणि मग लगेच खायचा. अतिशय सुंदर चव आणि पोत सुद्धा... खाणारा एका पापडावर थांबुच शकत नाही. दुसरा खाण्याचा मोह आवरलाच जात नाही. 

                    शिक्षणासाठी म्हणुन बाहेर पडलो तेव्हा, तर हा आणखी जास्तच आवडीचा झाला. एक मोठी प्लॅस्टिकची पिशवी भरून घेऊन जात असु, आम्ही घरुन वसतीगृहात जातांना. पण लगेचच संपे तो. कारण सगळ्या मैत्रिणींना सुद्धा खुप आवडत हे पापड खायला. खरंतर तिथे काहीच नसे तेल, चटणी, खार वगैरे. कोरडाच खात असु, पण तरी खुप चवीष्ट लागे. तसेच सहलीला जातांना  सगळे लाडू, चिवडा असले प्रकार आणतात. मग सारखं तेच खाऊन कंटाळा येतो. अशावेळी  पापड  नेलेले असले की मस्तच. चवीत एकदम रुचकर बदल अनुभवायला मिळतो. तेव्हा तर तो सगळ्यात चविष्ट लागतो!

                    आता राहता राहीला उडीदाचा पापड. हा पापड सगळ्यांप्रमाणे आमच्याकडे सुद्धा जेवतांना तोंडी लावणं म्हणुन वापरला जात असे. अजुनही खाल्ला जातो. पण पुर्वी पापड भाजुन त्याच्या घड्या करुन डब्यात भरून ठेवले जात असतं. आता तसे नाही. वेळच्यावेळी हवे तितके भाजुन खाल्ले जातात. त्यामुळे घड्या घालण्याचा प्रश्नच येत नाही. घड्या घालणे शक्यही नसते आता, कारण पापड गॅस वर भाजला जातो. पापड शेगडीवर भाजला, तरच त्याची छान घडी घालता येते, अन्यथा नाही. तर जेवतेवेळी पापड भाजुन तसाच खाल्ला जातो किंवा बारीक मोडुन त्यावर फक्त तेल घालुन तर कधी कोरडी चटणी आणि तेल घालुन खाल्ला जातो. काही वेळा यावर अगदी बारीक चिरलेला लसुण सुद्धा घातला जातो. हे सगळे नीट कालवुन एकत्र केले जाते. त्याला खास शब्द आहे 'खुडा'. हा खुडा जास्त करुन उन्हाळ्यात जास्तवेळा होतो. कारणं दोन. एक म्हणजे उन्हाळ्यात भाज्या फारशा मिळत नाही. आणि दुसरे म्हणजे आंब्याच्या मौसमात जवळ जवळ दररोज दिवसातुन एकदा तरी आंब्याचा रस आणि पोळीचे जेवण असते. बहुतेक सगळ्यांना रस पोळी बरोबर तोंडी लावायला हा खुडाच आवडतो. 

                   हे सगळे जरी असले तरी हा पापड सुद्धा आमच्या मुलांचा मधल्या वेळेच्या भुकेसाठीचा खाऊ होता. असाच हाताने मोडायचा बारीक आणि कधी त्यावर फक्त तेल तर कधी कोरडी चटणी आणि तेल घालुन कालवुन खायचा. उडीद पापड तसाही खुप बारीक असतो. त्यात आमच्या घरी केलेला तर फारच बारीक! त्याचा तुकडा तोडायला दातांची गरजच लागत नाही. पण आम्ही म्हणजे आम्ही! आणि आम्हाला खलबत्ता आणि त्यात कुटणे फार आवडे. मग हा पापड सुद्धा आम्ही खलबत्त्यात टाकुन कुटून काढत असु. त्याचे पार बारीक पीठ होऊन जात असे. मग हे पीठ एका ताटात काढायचे त्यावर कोरडी चटणी, खार आणि तेल घालायचे. छान हातानी कुस्करून कुस्करून नीट कालवुन घायचे आणि मग हल्ला बोल, नेहमी प्रमाणे. फार आवडे आम्हाला हा प्रकार तेव्हा. पण अलीकडे जेव्हा केव्हा या प्रकारची आठवण होते, तेव्हा तेव्हा खुपच हसु येते, अगदी आवरतच नाही, हसणे किती वेळ. 

                    मध्यंतरी एक अजुन आवड निर्माण झाली होती. पण ही आवड बाहेर जेवल्याने निर्माण झालेली होती. ती म्हणजे मसाला पापड खायची. कामामुळे बराच प्रवास आणि बाहेरचे खाणे. आवड आणि सवयच लागली होती, जेवणाच्या आधी मसाला पापड खायची. मग लेकीला पण आवडायला लागला, हा मसाला पापड. मग घरी सुद्धा प्रयोग झाले मसाला पापड करण्याचे. पण बाहेरचा पापड जाड असल्याने, त्यावर मसाला टाकला तरी तो लगेच मऊ होत नाही. घरचे पापड म्हणजे एकदम बारीक. मसाला टाकेपर्यंतच तो पार मऊ होऊन जात असे. अगदी हाताने उचलणे सुद्धा कठीण. मग आम्ही यावर एक तोडगा काढला. एक पापडाऐवजी दोन पापड घेऊन मसाला पापड बनवू लागलो घरी, मग तो नीट खाता येत असे. बऱ्याच दिवस चालले हे सगळे. कधी ही आवड निर्माण झाली आणि नक्की कधी मसाला पापड करणे आणि खाणे सुरु आणि बंद झाले ते मात्र आता अजिबातच आठवत नाही. या लिखाणाच्या निमित्ताने आठवण झाली या प्रकारची!

                     आता मला उडीद पापड फारसा आवडत नाही. खातच नाही म्हटले तरी चालेल. पण बीबडे आणि ज्वारीचे पापड मात्र अजुनही खूप्पप्पप्प आवडतात. उल्लेख आलेल्या सगळ्या पद्धतींनी मी अजुनही खात असते. फक्त कुटायचे कुटाणे करत नाही. कुटायला तसा मोठा खलबत्ताही नाही आता माझ्याकडे. आता बाकी पापड आणि वाळवणांच्या खायच्या पद्धतींच्या गोष्टी अशाच परत एका नवीन लेखात. 

©आनंदी पाऊस 

(घरातील गमती जमती)

३ डिसेंबर २०२०

ज्वारीच्या पापडाचे तुकडे 

ज्वारीचा पापड आणि फौजदारी डाळ 

किंवा उडीद डाळ 

ज्वारीचा पापड आणि फौजदारी डाळ 

किंवा उडीद डाळ 

मेथीची पोपटी भाजी 

आणि ज्वारीचा पापड 

लोणच्याचा खार घालुन 

हाताने बारीक मोडलेला उडीदाचा पापड 

उडीदाचा पापड आणि तेल 

उडीद पापड कोरडी चटणी आणि तेल 

उडीद पापड कोरडी चटणी आणि तेल (खुडा )

आंब्याचा रस , पोळी आणि खुडा