थोडं (खुप सारं ?) गोडाचं-३(नागदिवे) (घरातील गमती जमती)

थोडं (खुप सारं ?) गोडाचं-३(नागदिवे)

(घरातील गमती जमती)

                            आजचा गोडाचा पदार्थ खास खान्देशी! आमच्या पीढीपर्यंत जवळ जवळ सगळ्यांचाच आवडता पदार्थ, अर्थातच माझाही! श्रावणातील पहिला सण नागपंचमी! नुकताच होऊन गेला. या नागपंचमी निमित्त खान्देशात अगदी घरोघरी हा पदार्थ केला जातो. सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे हा पदार्थ करतांना नागपंचमीचे सगळे नियम सुद्धा पाळले जातात, कुठलाही नियम तोडावा लागत नाही. तो पदार्थ म्हणजे "गोड दीवे आणि खीर!" तर आज या नागपंचमीच्या दिव्यांची गोष्ट. 

                           नागपंचमी म्हणजे आमच्या लहानपणी एक सणच साजरा केला जात असे. यादिवशी नागाची पूजा करतात. पण नागपुजा सगळ्यांनाच सगळीकडे करणे शक्य नसे. मग या पुजेसाठी एका छोट्या कागदावर (साधारण आपल्या नेहमीच्या वहीच्या कागदाच्या आकाराचा) नागदेवतेची चित्र छापलेली असत रंगीत. साधारणपणे चार-पाच दिवस आधी म्हणजे श्रावण महीना सुरु झाल्यापासुनच हे कागद बाजारात उपलब्ध असतं. तसेच काही मुलं सायकल वर किंवा चालत फिरुन विकत असतं, सगळीकडे. ओरडत ओरडत जात "नागपंचमीचे कागद", मग कधी आम्ही खाली उतरुन त्यांच्याकडुन, तर कधी बाजारातून घेत असु दरवर्षी. देव्हाऱ्याच्या खाली भिंतीवर चिकटवत असु किंवा तिथे ठेवलेल्या गव्हाच्या कोठीवर ठेवत असु, पूजा आणि नैवेद्यासाठी . तर आजचा खास नैवेद्य म्हणजे नागदीवे आणि खीर. छान वाटे हा कागद बघायला, रंगीत चित्रांचा. आणि थोडी भीती सुद्धा वाटे, आपल्या हातून फाटला तर? पुजेचा कागद तो, फाटला तर पाप लागेल, असे वाटे. 

                            या दिवशी सकाळपासुन जवळ जवळ संध्याकाळपर्यंत बरेच गारुडी येत असतं. पण आज नागाचे खेळ होत नसतं, फक्त पुजेसाठी येत ते. त्यांच्याकडे एक टोपली असे झाकणाची, त्यात कधी एक तर कधी दोन नाग असतं. रस्त्याने फिरत हे लोक असत सगळीकडे, त्यांच्या हातातील डमरू वाजवत वाजवत. तो आवाज आला की कळे नाग आलाय बाहेर. मग जो तो आपापल्या सोयीने बाहेर येऊन नागाची पुजा आणि दुधाचा नैवेद्य देत असतं नागाला. आम्हीपण असेच एखाद्या गारुड्याला थांबवुन पुजा करत असु. मला कुतूहल तर वाटेचं ह्या नागांचे , पण तितकीच भीती सुद्धा वाटे. वाटे झाकण उघडले आणि एकदम तो बाहेर येऊन चावला तर? शिवाय ती टोपलीतील नागाची वळवळ पाहून कसेतरीच वाटे मला. आता तर जास्तच वाईट परिस्थिती आहे माझी , कुठे प्राणी संग्रहालयात किंवा दूरदर्शनवर साप पहिले तरी,  रात्री माझ्या स्वप्नात येतात ते साप आणि रात्रभर शांत झोप लागतच नाही . त्यामुळे प्राणी संग्रहालयात गेले तरी, तो भाग सोडून बाकी सगळे भाग बघते मी. दूरदर्शन वर कुणी सापांचा कार्यक्रम लावला, तर बदलायला तरी लावते किंवा  तिथुन उठून तरी जाते. 

                     आता कायद्यानेच हा सण अशा पद्धतीने साजरा करण्यावर बंदी आलीय त्यामुळे ह्या असल्या पुजेचा वगैरे प्रश्नच येत नाही. पण हल्ली नागांच्या छान छान रांगोळ्या काढून त्यांची पूजा केली जाते. या मात्र मला खुप आवडतात. मी रांगोळी नाही पण, चित्र काढलीत काही सापांची वेगवेगळी. ती सगळी सुद्धा तुम्हा सगळ्यांना या ब्लॉग च्या माध्यमातुन बघायला मिळतील लवकरच. 

                      ही झाली सगळी नागपंचमी या सणाची माहिती. आता पोटोबा, दिवे आणि खीर, तो सगळ्यात जास्त महत्वाचा! आधी दिवे कसे करायचे बघू या, खीर नंतर. कारण आज दिव्यांचे महत्व, खीर तशीही खूप वेळा होते आणि सगळ्यांच्या चांगलीच माहितीची. तर ह्या दिव्यांसाठी ज्वारी आणि गहु चांगले खरपुस भाजुन घ्यावे. प्रमाण साधारण तीन वाट्या ज्वारी घेतली, तर एक वाटी पेक्षा पण थोडे कमी गहु घ्यावे. नंतर हे भाजलेले मिश्रण चरमरीत दळुन घ्यावे. आमच्याकडे तेव्हा साधारण शेरभर तरी ज्वारी लागे हे दिवे करण्यासाठी. 

                       यानंतर या चार वाटी पिठासाठी, साधारण दोन वाट्या पाणी घ्यावे आणि एक ते सव्वा वाटी गुळ घ्यावा. पाणी थोडे कमी झाले तरी चालते, नंतर थोडा पाण्याचा हात लावता येतो. जास्त झाले तर मात्र दिवे घडविणे फारच कठीण होऊन जाते किंवा घडवताच येत नाही. त्या पाण्यातच गुळ घालावा, साधारण चार वाटी पिठासाठी एक सव्वा वाटी गुळ याप्रमाणे. जास्त गोड आवडत असेल तर, जास्त घातला तरी चालतो. हे दिवे साधारणपणे खीरीसोबत खाल्ले जातात. त्यामुळे खीर आणि दिवे यातील गोडवा आवडीप्रमाणे ठेवावा. जर तूप किंवा दुधासोबत खायचे असतील, तर मात्र छान गोड करायला हरकत नाही. तर एका भांड्यात पाणी गरम करायला ठेवावे, त्यातच एक चिमुट मीठ आणि गुळ घालावा. पाण्याला उकळी आली की त्यात पीठ घालुन त्याची "खिशी घ्यावी". "खिशी घेणे" हा खास खान्देशी शब्द! "खिशी घेणे" म्हणजे उकड काढणे. त्यानंतर भांड्यावर झाकण ठेवुन एक छान वाफ काढावी. 

                        त्यानंतर ही "खिशी" परातीत काढुन घ्यावी. त्यात वेलची पुड, जायफळ आणि सुक्या खोबऱ्याचे बारीकबारीक काप किंवा सगळ्यात मोठ्या भोकांमधून किसलेले खोबर घालावे. आणि हे त्यात छान मिसळुन घ्यावे. मग जरा गरम असतांनाच त्याचे दिवे घडवावे. खिशी थोडी कोरडी किंवा कडक वाटली तर थोडा पाण्याचा हात लावावा. मग साधारण दिवा ज्या आकाराचा हवा असेल, त्याप्रमाणे खिशी घेऊन त्याचा गोल गोळा करावा. मग हा गोळा परातीत ठेवून, त्याला वरच्या बाजुने,  हाताच्या अंगठ्याने एक छोटा खड्डा करायचा. मग दोन्ही हातात धरून तो गोळा गोलगोल फिरवत, तो खड्डा मोठा मोठा करत जायचा. असे करतांना त्याचा तळ समतल होत जाते, बाजु गोलाकार आणि सगळ्या बाजु सारख्या जाडीच्या करत जाव्या. अगदी कुंभाराप्रमाणे, फक्त कुंभाराचे चाक फिरत असते, त्यामुळे त्यांना त्यांचे भांडे हाताने गोल गोल फिरवावे लागत नाही. आपली परात स्थिर असल्याने, आपल्याला तो गोळा हाताने गोल फिरवावा लागतो. मग कुंभार ज्याप्रमाणे त्या मातीच्या भांड्याचे तोंड छोटे करतो त्याप्रमाणे आपणही थोडे छोटे करावे. हळुहळु सवयीने छान सुबक आकार येतो या दिव्याचा. 

                          मग सगळ्या खिशीचे दिवे घडवुन झाले की एका मोठ्या स्टील किंवा पितळेच्या चाळणीत हे दिवे ठेवायचे. मग ही चाळणी एखाद्या भांड्यावर बसेल असे भांडे घ्यायचे. ते गॅस वर ठेवायचे आणि त्यात पाणी घालायचे. मग ती चाळणी त्या भांड्यावर ठेवायची आणि त्यावर झाकण ठेवायचे . साधारण पंधरा मिनिटे वाफवायचे. झाकण काढून सुरी टोचुन बघायची. सुरीला काही चिटकले नाही म्हणजे दिवे तयार झालेत. आत हे वाफवणे इडली किंवा नेहमीच्या भाताच्या कुकर मध्ये सुद्धा करता येतात. मी इडली कुकर मधेच वाफवते. मात्र नेहमीच्या भाताच्या कुकर मध्ये शिजवतांना, त्याची शिट्टी काढून घ्यावी आणि मगच वाफवावे. 

                         हे दिवे मात्र गरम गरम खाण्यापेक्षा, गार झाल्यावरच छान लागतात खायला. दूध किंवा तुपासोबत खायचे असतील, तर एकदम तय्यार आहेत हे दिवे खाण्यासाठी! दुधात खायचे तर मस्त कुस्करून कुस्करुन खायचे, भाकरी सारखे. तुपासोबत खायचे असेल तर दिवा मस्त उभ्यात चिरून त्याचे दोन भाग करायचे. प्रत्येकी अर्ध्या खोलगट भागात भरपुर घट्ट तूप घालायचे, सगळीकडे पसरावायाचे आणि हल्ला बोल! अहाहा!! आम्ही मुली तर सकाळी दिवे तयार झाल्यापासुन ते दुसऱ्या दिवशी संपेपर्यंत, अगदी येत जाता असे दिव्यावर तुप घालुन खात असु किंवा सरळ आमच्या लाडक्या बाकावर जाऊन बसुन खात असु. दुसऱ्या दिवशी दिवे संपले की फारच वाईट वाटे, कारण परत खायचे म्हणजे तब्बल एक वर्ष वाट बघावी लागे... 

                       आता तांदुळाची खीर. ही तर सगळ्यांच्याच चांगलीच माहितीची आहे. तरी थोडक्यात सांगते इथे. किंचित मीठ घालुन मऊ भात शिजवुन घ्यायचा. वाफ गेल्यावर तो रवीने चांगला लोणून घायचा. त्यात चवीप्रमाणे गुळ, वेलची पुड, जायफळ, किसलेलं सुकं खोबरं आणि आवडत असल्यास हवा तो सुका मेवा घालावा. गुळ कमी आणि भरपूर खारीक पूड घातली तर खुपच चवदार लागते खीर. हे सगळं घालुन परत एक वाफ काढली की खीर तय्यार. मस्त एका ताटलीत घ्यायची, त्यावर दुध घालायचे  आणि सढळ हाताने तुप . सगळे छान कालवुन घ्यायचे आणि त्यात दिवा कुस्करून कुस्करून खायचा, स्वर्ग...!!!!

©आनंदी पाऊस 

(घरातील जमती)

२८ जुलै २०२०

गारुडी, टोपलीत नाग

शिल्पं, पुष्करिणी,

मंड्या, कर्नाटक

ज्वारी अशी छान खरपुस तांबुस 

रंगावर भाजुन घ्यावी 

ज्वारी आणि गहू खरपुस भाजुन 

चरमरं दळलेले पीठ  

अशी खिशी घ्यायची 

असा दिवा घडवायचा 

दिवे घडवुन असे चाळणीत ठेवायचे 

असे भांड्यात पाणी घालुन 

त्यावर ही चाळणी ठेवायची 

झाकण ठेवुन वाफवायचे 

 

किंवा असे इडली कुकर 

मध्ये सुद्धा वाफवता येतात 

वाफवुन तयार झालेले दिवे 

यांचा रंग सुद्धा बदलतो 

खायला पान तय्यार आहे वाढुन !

असा उभ्यात कापून दोन भाग 

करायचे तुपासोबत खायला !

सोनेरी तुप , माझे एकदम आवडते !!!