उन्हाळी फळं आणि आम्ही २ (घरातील गमती जमती)

उन्हाळी फळं आणि आम्ही-२

(घरातील गमती जमती)

                                                 आज या पैकी दुसऱ्या फळाची म्हणजे टरबुजाची (water melon )गोष्ट. टरबुजाच्या तर खरेदी करण्याच्याच खुप गमती जमती आहेत. आंतरजालात(internet) तर बरीच काय काय माहिती येते या बद्दल. पण मी कधी खरेदी करतच नाही टरबूज. फारच क्वचित खरेदी करते, तेव्हा एकच नियम लावते, अगदी लहान आकाराचे घ्यायचे. एकदा कापले की दोघात खाऊन संपले पाहीजे. पूर्वी आंतरजाल(internet) नसल्याने ते वाचून खरेदी करणेही शक्य नव्हते. आता काही वर्षांपासून मी हे चट्ट्यापट्टयाचे टरबूज बघतेय. पण आमच्या लहानपणी फक्त, बाहेरून गडद हिरव्या रंगाचे आणि आकाराला गोल गरगरीत असे टरबूज मिळत असतं. तर याची खरेदी करतांना, यावर बोटानी मारून आवाज कसा येतो यावर ठरते, ते कसे असेल. पण हा काही खात्रीलायक मार्ग नाही आणि सगळ्यांनाच त्यातले कळते असे नाही. अगदी पट्टीच्याच माणसाला ते कळते. मग हे आत छान लाल भडक आहे की नाही हे बघण्याकरिता दोन प्रकारे सरळ कापूनच बघितले जात असे. एक म्हणजे एक सरळ चीर पडायची, उभ्यात म्हणजे देठापासून चालू करून त्याच्या विरुद्ध टोकापर्यंत. त्यानंतर ते टरबूज दोन्ही हातात धरायचे अशा पद्धतीने की ती चीर वरच्या बाजूला हवी आणि दोन्ही हाताजवळ तीची दोन टोकं यायला हवीत. मग दोन्ही हातांनी दोन्ही बाजूने थोडा दाब द्यायचा, असे केल्याने ती चीर अजून थोडी रुंद होते आणि आतला गर नीट दिसतो आतपर्यंत. नीट बघायचे त्याचा रंग छान लाल भडक आहे की नाही ते. 

                                                दुसरी पद्धत म्हणजे टरबुजाच्या पृष्ठभागावर चौकोनी पण आत निमुळत्या होणाऱ्या चीर पडायच्या. मग हा चौकोन बोटांनी धरायचा आणि बाहेर काढायचा. तो बाहेर काढला की हा आकार उलट्या पिरॅमिड सारखा दिसतो. याचे जे आतले टोक असते ते म्हणजे टरबुजाचा मध्यबिंदू असतो. याला गड्डा काढणे म्हणतात. हा बघायचा, छान लाल भडक रंगाचा असला तर घेऊन टाकायच. आमच्याकडे साधारण यापैकी एका पद्धतीने बघून आणले जात असे टरबुज. आता या पद्धतीने बघून आणले म्हणजे एक गोष्ट ओघानेच येते. ती म्हणजे, ते टरबूज त्याच दिवशी कापुन खावे लागणार. कारण तेव्हा शीतकपाट नव्हते घरात. आता मात्र अशा पद्धतीने आणले तर शीतकपाटात ठेवून नंतर सुद्धा खाता येईल. पण टरबुज खुप वातुळ असते. कापुन जास्त वेळ ठेवुन, खाल्ले तर ते अजुनच वातुळ होते. त्यामुळे कापले की लगेचच खावे. आमचे आजोळचे बाबा(आजोबा) आयुर्वेदिक वैद्य होते. ते तर टरबुज घरात आणुच देत नसतं, वातुळ असते म्हणुन. 

                                             या सगळ्यात एक गंमतशीर गोष्ट! आमचा चिकन मधील आंबा आठवतो ना? तसचे आमच्या चिकन मध्ये काही काळ टरबुज सुद्धा होते. आता आंब्याचे झाड तर उंच, त्यावरील आंबे काढणे फार सोप्पे नव्हते . तरी चोरीला जात. आता टरबुज म्हणजे तर अगदी जमिनीवरच, चोरुन, तोडुन न्यायला फारच सोप्पे. त्यामुळे ते तर सर्रास सगळेच्या सगळे म्हणजे अगदी लहान, मोठे सगळे टरबुज चोरीला जातं. त्यामुळे आम्हालापण अगदी छोटी छोटी सुद्धा, जी काय हाती लागतील ती सगळी तोडुन आणावी लागत. शुगर बेबी जातीची होती ही टरबुजं. आता जी हाती लागेल, ती आणल्याने अर्थातच ती पुर्ण वाढ झालेली नसतं. त्यामुळे ती कापल्यावर लाल काय, गुलाबी सुद्धा निघत नसतं. तर चक्क पांढरी निघतं. बघुनच नको वाटे खायला. पण मोठी मंडळी खातं. खातांना नेहमी सांगत खूप गोड आहेत, पांढरी असली तरी. मग आम्ही सुद्धा खायला सुरुवात केली, खरचं फारच गोड लागत ती टरबुजं! त्यामुळे काही काळ आम्ही चक्क पांढरी असलेली टरबुजं सुद्धा खाल्लेली आहेत अगदी आवडीने!

                                                 तर हे टरबुज सुद्धा बाजारातून आणले की आधी पाण्यात ठेवले जात असे. तेव्हा तर ते तसेही फारच आवश्यक, कारण उन्हाळ्याच्या भर दुपारी आणलेले, त्यामुळे फारच गरम झालेले असे आणि दुसरे म्हणजे घरात शीतकपाट नव्हते. पण या सगळ्या करणाव्यतिरिक्त सुद्धा ते पाण्यात किमान अर्धा ते पाऊण तास तर बुडवून ठेवावे मगच खावे. आता हे टरबुज वरील पैकी कुठल्याही पद्धतीने कापुन आणलेले असले तरी, पाण्यात टाकतांना काळजी घ्यावी लागे. थोड्याच पाण्यात सावकाश ठेवावे लागे अन्यथा त्यात पाणी शिरण्याची शक्यता. परत त्याच्याशी खेळत बसून तर मुळीच चालणारे नसे कारण थोडे हलवले किंवा फिरवले तरी त्यात लगेच पाणी जाणार. काकडी सारखे हे टरबुज अर्धा पाऊण तास पाण्यातलगेच खा भिजले की यलाही मिळत नसे. 

                                                रात्री सगळी पुरुष मंडळी घरी येऊन त्यांची जेवण आटोपली की मग सगळे एकत्र बसत. मग मम्मी ते चिरत असे. आमच्याकडे एक विळा होता. हाच तो गच्चीवरील बागेसाठी वापरला जाणारा. या विळ्याने आधी त्याचे दोन भाग करत असे. मग पावशीने(विळीने) त्याच्या मोठ्ठ्या लांब लांब फोडी चिरून घेत असे. मग सुरीने किंवा पावशीनेच त्याची सालं काढून टाकत असे आणि छोटे छोटे तुकडे करत असे. त्यानंतर सुरीने त्यातील शक्य तितक्या सगळ्या बीया काढून टाकत असे. मग जीतके लोक घरात तितक्या ताटल्या घेऊन त्यात समप्रमाणात ते तुकडे घालत असे. तेव्हा आमच्याकडे फळं खाण्यासाठी काटे होते छोटे छोटे. स्टीलचे काटे आणि त्याला गुलाबी आणि निळ्या रंगाच्या प्लास्टिकच्या मुठी असलेले. प्रत्येक ताटलीत एक एक काटा टोकाचयाचा एखाद्या फोडीला आणि एकेकाला द्यायची. त्यात सुद्धा नखरे, एक म्हणे मला गुलाबी काट्यावाली ताटली हवी आहे, तर दुसरी म्हणे मला निळ्या काट्यावाली ताटली हवी. मग सगळे छान गप्पागोष्टी करत, हसत खेळत खात असतं. 

                                                खाऊन झाले की, खाती सगळी साल एखाद्या ताटात किंवा घमेलीत ठेवली जात. अर्थातच दुसऱ्या दिवशी खाली गाईगुरे दिसली की त्यांना यला घातली जात. खातेवेळी ज्या बिया फोडीमध्ये राहुन जात, खाते वेळी काही जण खाऊन घेत तशाच आणि काहीजण काढून टाकत. मग आधी काढलेल्या आणि या सगळ्या बिया, आमच्या कडे असलेल्या एका पितळी चाळणीत टाकून ठेवल्या जात. तेव्हा  टरबुजाच्या बिया छान गडद काळ्या रंगाच्या असत आणि आकाराने एकदम टपोऱ्या. आता तसे नसते, आकारही छोटा आणि रंग ही विचित्रच असतो. आम्हाला त्या लगेच तेव्हाच धुवायच्या असत, पण अर्थातच याला परवानगी नव्हती. आम्हाला या बिया खायला सुद्धा खूपच आवडत, अजूनही आवडतात. दुसऱ्या दिवशी रविवारच त्यामुळे शाळेला दांडी. मग सकाळी आवरुन झाले की आम्ही त्या धुत असु स्वच्छ. या बिया धुवायला एकदम सोप्प्या. त्या गरामध्ये असल्याने चिकट असतात, तो चिकट पण एकदा किंवा फारतर दोनदा पाण्याने धुतल्या की निघून जातो. पण धुतांना जाम मज्जा येते. पाण्याने भरलेल्या बादलीत किंवा घमेलीत ती चाळणी बुडवायची. त्या चाळणीच्या प्रत्येक छिद्रातून पाणी चाळणीत येते , किती तरी धारा पाण्याच्या एकदम, त्यापण खालून वर येणाऱ्या! आनंदच आनंद! हा खेळ तर बराच वेळ चाले, मम्मीचा ओरडा खाऊन मगच संपत असे. 

                                             मग या धुतलेल्या बिया त्या चाळणीतच ठेवुन, गच्चीवर वाळण्यासाठी ठेवायच्या. उन्हाळा म्हटल्यावर त्या बऱ्यापैकी लवकर वाळत असतं. पण घाई करून चालत नाही, जी आम्हाला नेहमीच असे. पूर्ण कोरड्या टणटणीत वाळल्या असल्या, तरच त्या सोलायला थोडे सोयीचे होते. अर्धवट वाळल्या तर पट्टीच्या सोलणाऱ्याला सुद्धा सोलाणे मुश्किल होते, कारण या बिया सोलाणे म्हणजे सोप्पे काम नाही, फार कौशल्य लागते त्याला. तर काही तासात या बिया छान कोरड्या टणटणीत होत. त्या पूर्णपणे कोरड्या झालेल्या बियांची चाळणी खाली आणली, की मम्मी त्याचे समसमान वाटे करून देत असे, आमची भांडण होऊ नये म्हणुन. आज कालची पिढी म्हणेल, काय त्या बिया आणि त्यासाठीही भांडण!

                                           तर मग प्रत्येक जण आपापला वाटा घेऊन, आपापल्या मुड प्रमाणे सोलून खात असे. आता माझी नेमकी इथेच गोची होत असे. कारण कितीही कोरड्या टणटणीत वाळलेल्या बिया असल्या, तरी मला काही त्या सोलता येत नसतं तेव्हा. मग माझा वाटा घेऊन मी ताईच्या मागेमागे फिरणार , कारण ती एकदम पटाईत या बिया सोलण्यात! तिला सोलता येत असल्याने, ती तिला हवे तेव्हा खाऊ शकत असे. माझे तसे नव्हते. ती सोलून देईल तेव्हा खायला मिळत असतं. किंवा याला अजून एक मार्ग होता. ही बी सोलायची म्हणजे ही अंगठा आणि तर्जनीत धरायची, निमुळते टोक बाहेर आणि पसरट  भाग बोटाच्या चिमटीत पकडायचा. मग ती पुढच्या दातांमध्ये उभी धरुन, त्यावर हलकेच दाब द्यायचा. असे करतांना काळजी घ्यावी लागते, या बी ला जिभेचा स्पर्श होता कामा नये किंवा ही तोंडातील लाळेमुळे ओली होता कामा नये. तसे जर झाले तर संपलेच. पुन्हा ती बी पूर्ण कोरडी होईपर्यंत वाट बघावी लागते. कारण या बी ची साल बाहेरून एकदम बुळबुळीत होऊन जातात थोडाही ओलावा लागला तर, आणि ती बोटांतून सटकून जाते. परिणामी सोलताच येत नाही. तर त्या बी वर दाताने दाब दिल्यावर, या बीच्या सालाला एक टीच पडते. मग ती दोन्ही हातात धरून बोटाच्या नखांनी अजून मोठी करायची आणि दोन्ही सालं वेगळी करायची. आत त्याच आकाराची गुलबट पांढऱ्या रंगाची बी असते. ही झाली पूर्ण सोललेली बी! तर दुसरा मार्ग म्हणजे बी पूर्ण सोलुन न देता, बी फक्त टिचवुन द्यायची. पुढचे पूर्ण सोलण्याचे काम मी करायचे, जे बऱ्यापैकी सोपे असते.

                                      मग ती बाहेर आलेली बी खायची छान दुधाळ मधुर चव असते तिची. बी छोटीशी असली तरी छान सगळ्या तोंडात ती चव पसरते. कधी कधी सोलून मिळण्याइतका किंवा टिचवुन देण्याइतका धीर नसला आणि वैताग आलेला असला तर मात्र मी सालासकट बियांचा बोकणा भरुन खाऊन घेत असे. पण असे करतांना बीयांसोबत सालं सुद्धा चावल्याने, बीयांची ती मधुर चव थोडी मारली जात असे.

                                       आता मात्र अजिबातच खात नाही मी टरबुज आणि टरबुजाच्या बीया सुद्धा. ते वातुळ असते आणि इथल्या थंड हवामानात कधीतरी वाताचा त्रास होतो. पण मधल्या काळात एका मित्रानी टरबुजाचा रस प्यायची आवड माझ्यात विकसीत केली. मग हा रस पीते मी, बऱ्याचवेळा. साधारणपणे शनिवारी, रविवारी बरीच काम असतात, जेवायला उशीर होतो. अशावेळी ताजे ताजे कापुन, त्याचा रस काढते आणि मोठ्ठा ग्लास भरून पिऊन घेते. पोटाला चांगला आधार होतो . खाली दिलाय माझा टरबुजाच्या रसाचा मोठ्ठा ग्लास! किंवा बाहेर खाणे झाले तर त्यावर हा रस प्यायला की पित्त होत नाही असे लक्षात आले, तेव्हापासून बाहेर खाल्ल्यावर सुद्धा हा रस पिते, अगदी आवडीने. आणि बिया तर हल्ली फारच बारीक बारीक निघतात, छान काळ्याभोर सुद्धा नसतात रंगाला. मग त्या खव्याश्या सुद्धा वाटत नाही. कधीतरी छान बीया निघाल्या तर मात्र नक्की खाते आणि गम्मत म्हणजे आता अगदी छान सोलता येतात! 

©आनंदी पाऊस 

(घरातील गमती जमती)

९ जुन २०२०

हल्ली बाजारात मिळणारे टरबुज 

हल्ली बाजारात मिळणारे टरबुज 

हल्ली बाजारात मिळणारे टरबुज 

हल्ली बाजारात मिळणारे टरबुज 

हल्ली बाजारात मिळणारे टरबुज 

आम्ही लहान असतांना फक्त असे एकदम 

गडद हिरव्या किंवा काळ्या रंगाचे आणि 

एकदम गोल गरगरीत टरबुज मिळतं 

टरबुजाच्या फोडी

हे आमचे फळं खायचे काटे 

अजून आहेत !

टरबुजाच्या काळ्याभोर बीया 

आणि सोललेल्या बीया 

हाच तो माझा मोठ्ठा ग्लास 

टरबुजाचा रस प्यायचा !😍😍😍

टरबुजाच्या बीया खाल्ल्याने होणारे फायदे