बाप्पा मोरया! (घरातील गमती-जमती)

बाप्पा मोरया!

(घरातील गमती-जमती)

                                                                                                   

                                                                             
                                                                                                लाडका बाप्पा ! कशाचीही सुरुवात करायची म्हणजे आधी बाप्पा हवाच . आणि हरतालिकेच्या नंतरचा दिवस म्हणजे बाप्पाचा ! त्यामुळे त्यावर लिहिल्याशिवाय पुढे जाणे शक्यच नाही . आमच्याकडे बाप्पाचा मुक्काम पूर्ण दहा दिवस असे , खरे तर सगळ्यांकडेच . पुण्या-मुंबईत आल्यावर कळले मला , बाप्पा काहींकडे दीड , तीन, पाच , सात दिवसच सुद्धा असतात . या सगळ्या प्रकारचे खूप आश्चर्यही वाटले . असो . 

                                                                                                   तेव्हा गणेशोत्सवाला इतके हिडीस रूप आलेले नव्हते . छान आनंदात पार पडणारा सण होता , अगदी सार्वजनिक सुद्धा ! बऱ्याच वर्षांपासून मी पहाते , ऐकते आहे , खूप दिवस आधी जाऊन गणपतीच्या मूर्तीचे आरक्षण करून ठेवावे लागते , आदल्याच दिवशी बाप्पाला घरी घेऊन यावे लागते . पण तेव्हा तसे काही नव्हते , त्याच दिवशी सरळ बाजारात जायचे आणि आवडेल ती बाप्पाची मूर्ती घरी घेऊन यायची . तसेच तेव्हा बाप्पा घरी तयार करण्याचे सुद्धा प्रस्थ नव्हते . मध्ये गेले दोन वर्ष मी एका शाळेत , एका खास शिक्षकेचे काम केले , तेव्हा मात्र मी सुद्धा एक बाप्पा तयार केला होता मुलांसोबत . आता हा बाप्पा माझ्या घरातील माझ्या वयक्तिक संकलनाचा एक भाग झालाय ! घरघुती बाप्पा शांतपणे घरी येत , तर सार्वजनिक बाप्पाच्या मिरवणुका असत . सकाळ पासूनच चौधरी सदनाच्या समोरच्या रस्त्यावरून मिरवणुका जाण्यास सुरवात होई . मग आमचा अख्खा दिवस मुक्काम गॅलरीतच या मिरवणूका बघण्यासाठी .  

                                                                                                   तेव्हा आम्ही फार लहान , त्यात तेव्हा घरघुती गणपतीच्या सजावटीची एव्हढी लहर नव्हती . आमच्याकडे एक छोटा लाकडी पाट करून घेतलेला होता . एक छोटा लाकडी देव्हारा भिंतीवर लावून घेतलेला होता , मोठ्या माणसांच्या डोळ्याच्या पातळीवर  आणि त्याच भिंतीला लागून एक धान्याची लोखंडी , उंच कोठी ठेवलेली होती . बहुतेक गव्हाची असावी ही कोठी , कारण ही घरातील मोठ्ठी कोठी आणि गहू सगळ्यात जास्त लागत असे घरात . मग ह्या कोठीचा वरचा पृष्ठभाग टेबलाचे काम करी . आई पूजेच्या वेळी ताम्हण आणि तांब्या , त्यावरच ठेवीत असे आणि मग देवांची अंघोळ, या ताम्हणात होत असे . मग बाप्पांचा खास लाकडी पाट सुद्धा याच कोठीवर ठेवला जात असे आणि मग बाप्पा या पाटावर विराजमान होत असत . बाकी बाप्पाच्या मूर्तीबद्दल अगदी काहीच आठवत नाही . छोटीच असे मूर्ती . त्याबद्दल तेव्हा मात्र वाटे का अशी छान मोठ्ठी मूर्ती नाही आणत आपल्या घरी . आता मात्र अगदी विरुद्ध झालेय माझे , छोट्या-छोट्या गोड मुर्तीच जास्त आवडतात मला . मात्र आधी एक खात्री करून घ्यावी लागे , पुढच्या दहा दिवसात गहू तर लागणार नाहीत ना ? कारण पुढचे दहा दिवस कोठी उघडणे अगदीच शक्य नसे .
                                                                                                   सकाळ , संध्याकाळ दिवसातून दोनदा बाप्पाची पूजा-आरती होत असे . आरती म्हणजे फक्त गणपतीची नाही , तर सोबत सगळ्याच म्हणजे महादेवाची , विठ्ठलाची , देवीची अशा सगळ्या आरत्या म्हणत असू . तेव्हा पाठ केलेल्या सगळ्या आरत्या आजतागायत अगदी छान पाठ आहे ! नंतर प्रसाद कायमच खिरापतीचा . खिरापत म्हणजे किसलेलं सुकं खोबर आणि पिठी साखर एकत्र मिसळलेली . बाप्पा घरघुती असो की सार्वजनिक , प्रसाद एकच तो म्हणजे खिरापत ! माझ्या अगदी खूप आवडीचा अगदी आजतागायत . आजही जेवणानंतर काही गोड नसेल खायला , तर खिरापतही चालते म्हणण्यापेक्षा धावते मला !!!

                                                                                                  घरातल्या बाप्पा व्यतिरिक्त , एक छान कार्यक्रम असे आमचा , तो म्हणजे सार्वजनिक बाप्पांच्या छान-छान आरास बघायला जाणे . अगदी गल्लोगल्ली नाही , पण बरेच सार्वजनिक बाप्पा असत आणि त्यांच्या सजावटीचा भाग म्हणून छान छान स्थिर किंवा चलीत देखावे केलेले असत . फार मजा वाटायची हे सगळे बघायला आणि चलीत आरासचे फारच आश्चर्य , नवल वाटे ! कसे हे सगळे हलतेय वगैरे . आणि आमच्या नव्या पेठेचा तर फार भव्य , खूप वेगळा आणि अद्वितीय देखावा असे . अक्षरशः रांगा लागत , मग त्या रांगेत उभं राहावे लागे , तो देखावा बघण्यासाठी . आम्ही मुलं खूप लहान तेव्हा . त्यामुळे आमच्या गतीने आणि आम्ही गर्दीत हरवू नये म्हणून आम्हाला सांभाळत जाणे म्हणजे सोप्पे काम नव्हते . भरपूर वेळ लागे चालायला , त्यातच एखादा देखावा फार आवडला तर आम्ही तेथून हलायला तयार नसू . मग बऱ्याचदा एका दिवसात सगळे बाप्पा आणि देखावे बघून होणे शक्य नसे . मग हा कार्यक्रम दोन-तीन दिवस चाले .  एकंदरीत खूप मज्जा येत असे . या सगळ्या गडबडीत एकदा आम्हा बहिणींपैकी कुणीतरी या गर्दीत थोडावेळ हरवून गेल्याचे पण अंधुक आठवते आहे . एक आणि आवडता भाग म्हणजे प्रसाद , खिरापत . मी तर कायम मनातल्या मनात कायम प्रार्थना करीत असे , जिथे आम्ही जाऊ तिथे नुकतीच आरती संपून प्रसाद वाटप सुरु असू दे ! म्हणजे आम्हाला हमखास प्रसाद मिळणार . पण एक अडचण येत असे आम्ही लहान त्यामुळे आमचे हातही लहान त्यामुळे प्रसादही अगदी थोडाच मिळे . तेव्हा तर मला वाटून जाई का मी मोठ्ठी नाही ? निव्वळ हात छोटा असल्याने प्रसादही थोडाच मिळतो . इतका मला आवडे तो खिरापतीला प्रसाद ! आणि आता हात मोठ्ठा आहे पण आता ही संधीच मिळत नाही . असो . पण हे दोन-तीन  दिवस पाय चांगलेच दुखत एव्हढ्या सगळ्या पायपिटी नंतर . 

                                                                                                 मग बाप्पाच्या विसर्जनाचा दिवस ! या दिवशीही सकाळ पासूनच विसर्जनाच्या मिरवणुका चौधरी सदनाच्या समोरच्या रस्त्यावरून जायला सुरुवात होत असे . मग याही दिवशी आमचा मुक्काम आमच्या लाडक्या गॅलरीतच असे . घरातल्या बाप्पाचेही विसर्जन असे . आमच्या बाबांचे (आजोबांचे ) एक मामे भाऊ(पंढरी नाना/मामा) होते . त्यांच्या घराच्या आवारात एक विहीर होती . त्यांचे घर पहिल्या मजल्यावर होते आणि वर जायला लाकडी जीना होता , एव्हढेच आठवते आहे आता . त्या इमारतींबद्दल आणि त्या आवाराबद्दल बाकी काहीच आठवत नाहीये . पण आत्ता वाटतेय त्या विहिरीचे पाणी वापरात नसावे म्हणून तिथे बाप्पाचे विसर्जन होत असावे . तर आम्ही सगळे , आमचा बाप्पा , कलश आणि घरातील सगळं निर्माल्य घेऊन तिथे जात असू . विसर्जनाचा दिवस असल्याने सगळ्याच रस्त्यांवर खूप गर्दी असे . खर तर ती गर्दी आजच्या मानाने पाच टक्केच असेल बहुतेक , पण तेव्हा ती सुद्धा खूप वाटे आणि अतिशय भीती वाटे मला त्या गर्दीची .

                                                                                                 तिथे पोहोचल्यावर तिथे त्या विहिरीला असलेल्या गोलाकार कठड्यावर बाप्पांना ठेवले जात असे . मग तिथे  शेवटची पूजा आणि आरती होत असे . नारळ फोडला जात असे . इतक्या वेळात तिथले आजूबाजूचे सगळेच या आरतीत सामील झालेले असत . मग या सगळ्यात खिरापत आणि फोडलेल्या नारळाचा प्रसाद वाटला जाई . सरते शेवटी बाप्पांचे विसर्जन त्या विहिरीत केले जात असे . 

                                                                                                 मग थोडा वेळ वर त्यांच्या घरी जात असू . तिथे लहान म्हणजे आमच्या वयाचे कुणी नव्हते . मग आम्ही आपले चुपचाप  बसून राहत असू . त्यांच्या घराला रस्त्याच्या बाजूने गॅलरी होती , त्या गॅलरीत उभे राहून रस्त्यावरची गम्मत दिसत असे . मग आम्ही या गॅलरीत जाऊन उभे राहून रस्त्यावरची गम्मत बघत असू . तो पर्यंत घरात मोठ्या मंडळींच्या चहा पाणी आणि गप्पा टप्पा होत . मग थोडा वेळाने आम्ही परत घराच्या वाटेला लागत असू . घरी पोहोचल्यावर परत उरलेला वेळ गॅलरीतून विसर्जनाच्या मिरवणुका बघण्यात जात असे . 

©आनंदी पाऊस 

घरातील गमती जमती 

८ सप्टेंबर २०१९

माझ्या व्यक्तिगत संकलनातील 

काही बाप्पा !!!

हा बाप्पा अगदी गेल्या वाढदिवसाला 

भेट मिळालाय 

सार्वजनीक गणपती 

सार्वजनीक गणपती