बाग गच्चीवरील(गच्चीवरील गमती जमती)

                                   

 बाग गच्चीवरील
(गच्चीवरील गमती जमती)

                                    

                                              

                                          गेल्या काही वर्षांपासून हे टेरेस गार्डन वगैरे ऐकू येतय आणि माहितीचं झालय सगळीकडे . हे सगळे नीट रचना करून , आराखडा करून आणि त्याप्रमाणे बांधकामाचे तपशील ठरवून केलेले असते . पण त्याकाळात कुणाचे टेरेस गार्डन आहे हे बघण्यात किंवा ऐकिवात असल्याचे काही मला आठवत नाही . पण आमच्याकडे अगदी मला कळायला लागायच्या आधीपासून गच्चीवरील बाग (टेरेस गार्डन) होती . पण त्यादृष्टीने काही खास रचना किंवा तपशिलात जाऊन काहीही काम केलेले नव्हते . इतकेच काय गच्चीला साधे वॉटर प्रूफिंग सुद्धा केलेलं नाहीय आजतागायत . पण खालच्या मजल्यावर कधी पाणी गळाल्याचे आठवत नाही !

                                              इतकी वर्षं फार माहिती नव्हती आमच्या गच्चीवरील बागेबद्दल . फक्त मम्मीला फुलझाडांची फार आवड आहे हे माहित होतं . त्यामुळे हे सगळे तिनेच चालू केलेलं होते हे नक्की . पण केंव्हा आणि कशी सुरुवात झाली हे माहित नव्हतं . चौधरी सदनच्या या उपक्रमाच्या निमित्ताने यावर सुद्धा चर्चा झाली , माझी तिच्या सोबत आणि मग मला बऱ्याच गोष्टी तपशिलात कळल्या . अगदी मला आठवते तेंव्हापासून आमच्या ह्या गच्चीवर फक्त दोनच सिमेंट कॉंक्रिटच्या कुंड्या होत्या , कमळाच्या आकाराच्या , खाली त्यांना छोटासा पेडेस्टल असलेल्या . बाकी सगळी झाडं  लाकडी फळ्यांच्या खोक्यामध्ये लावलेली होती . आत्तापर्यंत फक्त दोनच कॉंक्रिटच्या कुंड्या का ? असा प्रश्न मनात पडलाच नव्हता . पण आता या लिखाणाच्या निमित्ताने बरेच प्रश्न मनात येत आहेत त्या पैकी हा सुद्धा एक . 

                                            तर पहिला मजला आता जसा आहे तसाच मी बघत आलेय . पण त्याआधी थोडा काहीतरी वेगळा होता . तेंव्हा त्याला एक मोठा व्हरांडा होता  आणि या व्हरंड्याच्या भिंतीवर सहा कमळाच्या आकाराच्या कुंड्या घट्ट बसवून ठेवलेल्या होत्या . नंतर ही रचना बदलल्या मुळे या सगळ्या कुंड्या तिथून काढून टाकल्या गेल्या . पण काढून टाकतांना चार कुंड्या फुटून गेल्या आणि फक्त दोनच कुंड्या शाबूत राहिल्या . या नीटपणे शाबूत राहिलेल्या दोन कुंडया गच्चीवर आल्या . मग सुरवातीला मम्मी त्यात कोथिंबीर किंवा त्यासारखे उपयोगाला येणारे काय-काय लावत असे . मग तिला बाकी फुलझाडं  सुद्धा लावायची इच्छा झाली आणि तिने तसे दादांना बोलून दाखवले . मग त्यांच्याच डोक्यातून निघाले . ते म्हणाले आपल्याकडे बरीच रिकामी लाकडी खोकी  पडली आहेत , त्यातच लाव झाडं . तेंव्हा पप्पा आणि नानांचे मेडिकल स्टोअर होते . त्यासाठी येणारी औषधं  या लाकडी खोक्यात पॅक करून येत असत . झालं , मग मम्मी ने कुठूनकुठून जमेल , मिळेल तशी माती आणायला सुरवात केली आणि एक एक करून फुलझाडं सुद्धा ! 

                                            मग या कमळाच्या कुंड्यांमध्ये पांढरी आणि गुलाबी लिलीचे कंद आणून लावले . अगदी वर्षानुवर्षे ती होती , छान कुंडी भरून फुलं येत तिला . फारच भारी दिसे ती संपूर्ण बहरलेली कुंडी ! आम्ही ही लिलीची फुलं सुद्धा डोक्याला लावत असू . शिवाय वेगवेगळ्या रंगाचे गुलाब सुद्धा होते . पांढरा , पिवळा , मोतिया , गुलाबी , लाल , हे रंग अगदी ठळकपणे आठवत आहेत मला . एका खोक्यात पिवळी-नारिंगी रंगाचे कर्दळीचे झाड होते . याचा रंग छान झळाळत होता , पण त्या फुलाचा आकार मला फारसा आवडत नसे आणि अजूनही नाही आवडत . पांढरी शेवंती सुद्धा होती . एका खोक्यात गवती चहा कायमचा लावलेला असे . मला हा बघायला खूप आवडे , अन कात्रीने याची पानं कापायला पण आवडत . हाताने तोडायला गेलं की  हातच कापला जायची शक्यता . पण तेंव्हा मला हा चहा उकळताना येणारा वास मात्र अजिबात आवडत नसे आणि प्यायला सुद्धा आवडत नसे . आता मात्र तसे नाही , आता वासही खूप आवडतो आणि प्यायलाही खूप आवडतो . कुठून कुठून शोधून विकत आणत असते मी आता . मोगरा सुद्धा होता . या फुलांचा मौसम म्हणजे उन्हाळा  . प्यायच्या पाण्याच्या माठात मम्मी आठवणीने रोज तीन-चार फुलं टाकत असे . मस्त वास यायचा पाण्याला आणि चवही छान लागायची . आणि निशिगंध सुद्धा होता . तेव्हा वाटायचे काय हे झाड , केव्हातरीच फुलं येतात , ती  सुद्धा अगदी मोजकीच . पण आता निव्वळ त्याच्या वासाकरता जमेल आणि मिळतील तशा चार-पाच काड्या विकत घेऊन येते  आणि पाण्यात घालून फुलदाणीत ठेवते . दिवसभर छान त्यांचा मंद मंद वास येत असतो आणि छान प्रसन्न वाटत राहते . शिवाय एक लोखंडी ड्रम होता , कसला होता काय माहित . त्यात जाईचा वेल लावलेला होता  आणि हा एकटाच जिन्याजवळ ठेवलेला होता , बाकी सगळी झाडं टाकीच्या एका बाजूने होती . दुसऱ्या मजल्यावर मोठी गच्ची आहे . त्या मजल्यावर तेव्हाही भाडेकरु होते . या गच्चीवर या जाईच्या फुलांचा छान सडा  पडे . फार भारी वाटे मला तेव्हा ते .  या एका कारणासाठी मला वाटे , आपण दुसऱ्या मजल्यावर स्थलांतर करावे आणि तिथेच राहावे . अर्थातच ते शक्य नव्हते  आणि या आधी असे मी उघडपणे कुणाजवळ बोलले ही नव्हते .  

                                           इथे पाण्याच्या टाक्या बाजूलाच असल्याने पाणी घालणे सोयीचे जात असे . ते ही काम मम्मी भल्या पहाटे पाच-साडेपाचलाच करत असे . हल्ली बरीच खतं , जीवनामृत , कांद्याचे पाणी , ताक आणि काय काय घालतात झाडांना भरपूर फुलं यावी  , नीट वाढ व्हावी म्हणून . तेव्हा ह्यापैकी काहीही केले जात नसे . पण आधीच आमचे एकत्र मोठ्ठे कुटुंब , त्यात येणाऱ्या जाणाऱ्यांचा प्रचंड राबता . त्यामुळे एक एक दिवसाचा चहा सुद्धा खूप होत असे . मग चहा गाळल्यावर ही सगळी चहा पावडर या झाडांना जात असे , शिवाय रोजचे एकदा पाणी . पण सगळी झाडं कायम छान बहरलेली असत . कधी चुकून गच्चीवर जाण्याचे दार उघडे राहिले तर चोरी सुद्धा होत असे या फुलांची !

                                             पण एक महत्वाचे काम असे या सगळ्यामध्ये . साधारणपणे कुंड्यांमधून झाडं  लावली , की वर्षानुवर्षे त्या कुंड्या तशाच राहतात , क्वचित फुटतात . पण आमच्या कडे तर ही सगळी झाडं  लाकडी खोक्यातून लावलेली होती . मग कालांतराने ही खोकी सडून जात , कारण ते लाकूड फारशा चांगल्या प्रतीचे नसे . फक्त औषध पॅक करून पाठविणे एव्हढेच काम असे त्या खोक्यांचे . मग सडले की  ही खोकी बदलावी लागत . पण सडला खोका की बदल असेही करता येत नसे . त्या त्या झाडाच्या आकाराच्या मानाने तेव्हढेच मोठ्ठे खोके आलेलेही हवे , तेंव्हाच ते बदलता येत असे . तेंव्हा फारशी हत्यारं  सुद्धा नव्हती बागकाम करायला . खाली घरात एक विळा होता , काही ठराविक फळं किंवा भाज्या कापण्यासाठी लागत असे म्हणून . बाबांना सुपारीची सवय होती म्हणून एक अडकित्ता होता सुपारी कापण्यासाठी  आणि आमचे सगळे कपडे मम्मी घरीच शिवत असे , त्यासाठी एक कापड कापण्याची मोठी कात्री होती . ह्या तीनच गोष्टी वापरून बागकाम चालत असे . झाड छोटे असले तर जरा सोपे जाई खोका बदलायला . पण मोठे असले , की बराच त्रास पडे . त्यात जास्तीत जास्त झाडं गुलाबाची , म्हणजे भरपूर काटे . 

                                           आधी तो सडलेला खोका विळ्याने तोडून तोडून एक एक फळी बाजूला काढावी लागत असे आणि शक्य तितकी माती सुद्धा काढून , नवीन खोक्यात टाकली जात असे .  मग ते अख्खे झाड मुळापासून उचलून दुसऱ्या जागी ठेवले जात असे . मग उरलेला खोक्याचा भाग आणि माती त्या जागेवरून काढून घ्यावी लागे . मग सगळे नीट स्वच्छ करून त्या जागी नवीन खोका ठेवायचा , त्या थोड्या मातीवर हे अख्खे मुळासकट झाड ठेवायचे , वरून उरलेली माती घालायची आणि वरून थोडे पाणी घालायचे की एक खोका बदलण्याचे काम संपत असे . हे सगळं जवळ जवळ दोन-अडीच तास चालत असे  किंवा अजून जास्त वेळ सुद्धा आणि त्यानंतर हातांवर बऱ्याच ठिकाणी काट्यांचे ओरखडे पडून रक्त सुद्धा येत असे . पण खोके बदलताना आयतीच खालची माती वर आणि वरची माती खाली होत असे , रोज पाणी घालताना थोडी माती नक्कीच वाहून जात असे , मग थोडी नवीन माती सुद्धा घालावी लागे . हे सुद्धा एक महत्वाचे कारण असावे माझ्या मते , झाडं कायमच फुलांनी बहरलेली असल्याचे !

                                          ही आमची गच्चीवरील बाग सगळ्यांसाठीच आकर्षणाचे केंद्र स्थान होते . आमच्या मैत्रिणी , मम्म्यांच्या मैत्रिणी , शेजारी-पाजारी , नातेवाईक , अशा सगळ्यांचे  .सगळे अधून मधून येत असत बघायला आणि एखादं  फुल मिळेल या आशेने .आम्हाला पण भारी वाटायचे मग हे सगळं दाखवायला आणि त्यांच्या तोंडून स्तुती ऐकायला . काही वेळा आम्ही शाळेत फुलं  घेऊन जात असू आणि आमच्या मॅडम ना देत असू . त्या पण खूष होऊन जात असत आणि मग फार भारी वाटायचे सगळ्या वर्गासमोर ! काही जणांना त्यांच्या घरी सुद्धा इच्छा होई ही झाडं , मुख्यकरून गुलाब लावायची . मग मम्मी त्यांना नीट अडकित्त्याने काड्या कापून देत असे आणि कशी लावायची , कशी काळजी घ्यायची ते नीट सांगत असे . 

                                          मम्मीने एक लोखंडी खिळे असलेले स्टॅन्ड आणले होते. त्याच्यावर छान वेगवेगळी फुलं फांदी सकट लावून ती पुष्परचना करीत असे . फारच सुंदर दिसत या फुलांच्या रचना  आणि छान प्रसन्न वाटत असे घरात मग . झाडाला कळी आली की आम्हा बहिणींमध्ये त्याची वाटणी सुरु होत असे , की  फुल माझे, हे फुल तिचे वगैरे . मग त्या कळीचे छान फुल फुलले की आधी ते देवाला वाहिले जात असे आणि मगच ते फुल आमच्या डोक्यांची , केसांची शोभा वाढवत असे . कधीही कुठेही बाहेर जायचे असो , कायम आमच्या सगळ्यांच्या केसात एक तरी फुल असेच . एव्हढेच काय पण आम्हा तीन बहिणींच्या पाठीवर आम्हाला भाऊ झाला , मग तो सगळं आमचं बघून शिकत असे आणि तसं-तसं करत असे शिवाय बोलत पण असे . आम्ही डोक्याला , केसात फुल लावतो ते पाहून , त्यालाही तसंच हवे असे !

                                            

आनंदी पाऊस 

गच्चीवरील गमती जमती 

२० जून २०१९

केशरी गुलाब 

पांढरा गुलाब 

लाल गुलाब 

पिवळ्या रंगाची एक वेगळीच छटा 

झेंडूची छोटी फुल 

तो पिवळा गुलाब 

गुलाबी लीली 

निशिगंध 

गवती चहा