खेळ गच्चीवरील-१ ( गच्चीवरील गमती जमती )

                                                                                                              खेळ गच्चीवरील-१

                                                                                                        ( गच्चीवरील गमती जमती )

                                                             

                                                          आत्ताच्या मुलांना प्रश्न पडतो की आमची पिढी जेव्हा लहान होती, तेव्हा काय करत असे ? , वेळ कसा घालवत असे? , मनोरंजन कसे काय होत असे ? वगैरे वगैरे ,कारण आमच्याकडे भ्रमणध्वनी काय , पण दूरध्वनी सुद्धा नव्हता फार कुणाच्या घरात . संगणक नाही , इंटरनेट नाही . दूरदर्शन संच आमच्या घरात मी बारावीत असतांना आला . कारण मी दहावीत असे पर्यंत आमच्या गावातच दूरदर्शन दिसायची सोयच नव्हती . पुण्या-मुंबई हुन कुणी बदली होऊन आले तर त्यांना त्यांचा दूरदर्शन संच खोक्यात नीट बांधून सरळ माळ्यावर ठेवून द्यावा लागत असे .  एकच एक रेडिओ तेव्हढा होता . तो काय असतो ते आजच्या पिढीला माहिती पण नाही . रेडिओ वर पण ठरावीक वेळी ठरावीक कार्यक्रम असत , तेव्हढाच त्याचा वापर करता येई . तोही मुलं जवळ जवळ वापरतच नसत . मोठी माणसंच बातम्या ऐकण्याकरीता वापरत आणि काही ठराविक वेळ गाणी लागत , ती ऐकण्याकरीता . बाकी वेळ तो एका कोपऱ्यात शांतपणे बसलेला असे . 

                                                            मग आम्ही काय करत असू ? आम्हाला खेळायला इतके वेगवेगळ्या प्रकारचे खेळ होते की कायमच वेळ कमी पडत असे खेळायला ! चौधरी सदन मध्ये राहत असे पर्यंत संध्यकाळ झाली , उन्ह जरा कमी झाली , की आमचा मोर्चा दररोज न चुकता गच्चीवर वळत असे आणि आमच्या बरोबर आजूबाजूच्या मैत्रिणी . सगळ्या जमल्या की खूप वेगवेगळे खेळ खेळत असू . बरं या खेळांना साहीत्य असे काहीच लागत नसे . जर काही साहित्य लागत असेल , तर सगळ्यात मिळून एकच असे . तेच सगळ्या आळीपाळीने खेळत असू , त्याचा कधी वैतागही आला नाही . आपला नंबर येईपर्यंत जो खेळत असे त्याचा खेळ बघणे आणि आपसात गप्पा-टप्पा , टिंगल-टवाळी चालत असे . 

                                                          पकडा-पकडी , लंगडी-पळकी , सोनसाखळी , रंगात-रंग , विष-अमृत , नदी की पहाड , धावण्याच्या शर्यती , लंगडीच्या शर्यती ,असे काय काय खेळ खेळत असू . हे असे खेळ की ज्यांना एकही साहित्य लागत नसे . फक्त सगळ्या एकत्र जमल्या की बास धम्माल मस्ती सुरु . त्यातही आमचे एकत्र कुटुंब , त्यामुळे कायम चिल्ली-पिल्ली असतंच आमच्या बरोबर खेळतांना . मग ते कच्चा लिंबू . कितीही वेळा बाद झाले तरी त्यांना खेळत राहण्याची मुभा असे . पण त्यांना ते अजिबात आवडत नसे . मग कधी कधी त्यांना सुद्धा राज्य द्यायचा संधी द्यावी लागत असे . उगाचच जोरात धावायचे नाटक वगैरे वगैरे . त्यातल्या त्यात धावा-धावी असेल तर ठीक , पण लंगडी घालायची वेळ आली की अजून धमाल . काहींना छान जमत असे लंगडी घालून धावणे तर काहींना नाही . मला तर काही फारशी जमेन नसे   आणि लंगडी सुद्धा कधी या पायाने तर कधी त्या पायाने घालत असे . अजून आज सुद्धा माझा गोंधळ उडतो नक्की कुठल्या पायाने लंगडी घालायची ते . 

                                                       बाकी खेळांपैकी एक म्हणजे दोरीच्या उड्या . आम्ही कितीही जणी जमलो खेळायला , तरी सगळ्यात मिळून एकच दोरी असे . ती पण विकत आणलेली नाही . घरीच काही कामाने(खाट विणण्यासाठी किंवा शेतात काही कामासाठी) सुताचा दोर आणलेला असे , त्यातला कापून दिला जाई . त्याची वीण सुटू नये म्हणून दोन्ही टोकांना जाड गाठ मारलेली असे . त्याच दोन्ही गाठी दोन हातात धरून आम्ही दोरीच्या उड्या मारत असू . एकेकीचा नंबर असे . पायात दोरी अडकली की बाद , मग दुसरीचा नंबर . एका दमात शेकड्याने उद्या मारत असू आम्ही , मग प्रत्येकीच्या हजार उड्या होईपर्यंत हा खेळ चालत असे . अशा जवळ जवळ दररोज आम्ही दोरीच्या उड्या मारत असू चौधरी सदन मध्ये असे पर्यंत . दोरीच्या उड्यांचा आणि एक प्रकार , दोरीचे दोन टोकं दोघी जणींना पकडायचे आणि दोरी सरळ करून दोन टोकांना उभे राहायचे . या दोघी मग ती दोरी गोल गोल फिरवणार आणि बाकीच्यांनी या दोरीवर उड्या मारायच्या , एकावेळी एक , दोन ,तीन अशा मुली एकदम उड्या मारत . धमाल यायची यात सुद्धा . कारण दोरी फिरवणाऱ्या मुली वेगळ्या आणि उद्या मारणाऱ्या वेगळ्या . उड्या मारणाऱ्या मुलींनी बरोब्बर दोरीच्या फिरण्याचा अंदाज घ्यायचा आणि उड्या मारायच्या , एक वेगळेच कौशल्य !   

                                                     लंगडीची घर . हा आमचा आणि एक आवडता खेळ. या खेळाला मात्र एक साहित्य लागत असे . ते म्हणजे ठीक्कर ! ही मात्र प्रत्येकीची वेगवेगळी असे आणि सहसा कुणी कुणाला आपली ठीक्कर देत नसे . कारण ज्याची त्याची ठीक्कर ज्याला त्याला लकी असे . तर ही ठीक्कर म्हणजे एक अगदी छोटासा फरशीचा तुकडा . पण किती जीव असे प्रत्येकीचा आपापल्या ठीक्कर मध्ये ! तर या लंगडी च्या घरांची तीन प्रकारची रचना असत . त्यापैकी एका प्रकारात सहा चौकोन असत , एका प्रकारात आठ आणि एका प्रकार म्हणजे इंग्रजी घर ! यात सात चौकोन असत आणि ह्या प्रकारची घरं खेळायला खूप सोप्पी ही असत . पण या प्रकाराला आम्ही इंग्लिश घर का म्हणत असू हे आजतागायत मला माहीत नाही. या पैकी आम्ही आठ चौकोनांची रचनाच जास्त वेळा खेळत असू . जवळ जवळ रोजच खेळल्याने आम्ही अगदी पटाईत झालेलो .  मग आम्हीच हळू हळू करत खेळाचे नियम कडक करत गेलेलो . शेवटचा कडक नियम म्हणजे एका घरात फक्त एकदाच ठीक्करला स्पर्श करून ढकलायचे आणि ती पुढच्या घरात गेली पाहिजे . तसे नाही झाले आणि ठीक्कर त्याच घरात राहिली की बाद  . एक जण खेळत असली की  सगळ्या तिच्या पायाकडे आणि ठीक्कर कडे बारीक लक्ष ठेवत असत !

                                                   वरील दोन्ही खेळ खेळतांना जीचा डाव असे ती खेळे , बाकी सगळ्यांची भूमिका फक्त बघ्याची असे . ह्या रिकाम्या वेळचा आमची आई (आजी) चांगलाच फायदा घेत असे . खर तर यात तिचा काही फायदा नव्हता , आमचाच फायदा होता . पण हे आज समजतंय मला आणि ती आज आमच्यात नाहीये . तर या काळात आमच्या डोक्यात भरपूर उवा असत . तिला आमचे खेळ साधारणपणे माहिती असत . मग आम्ही गच्चीवर गेल्यावर थोडा वेळाने ती कंगवा , फणी घेऊन वर येत असे . तिला वर येतांना पहिले की आम्ही जाम वैतागत असू , कारण ती का आली हे माहित असे . त्यातल्या त्यात मी जास्त वैतागे कारण ती जास्त माझ्या पाठी लागे . त्याला कारणही तसेच होते . माझे केस अतिशय कुरळे आणि खूप दाट . त्यामुळे माझ्या डोक्यात जास्त उवा आणि त्या काढायला सुद्धा खूप जास्त त्रास पडे . मग मला या सगळ्या प्रकरणाचा फार राग आणि खूप खूप वैतागही येत असे . अजूनही मला उवांची भयंकर भीती वाटते . नशिबाने लेकीच्या डोक्यात कधी झाल्या नाहीत . पण गेले दोन वर्ष मी एका शाळेत एक खास शिक्षक म्हणून काम केले . त्या काळात माझ्या विद्यार्थिनीच्या अंगावर दोन वेळा उवा चालत असलेल्या मी पहिल्या . दोन्ही वेळा मी घाबरून जोरात ओरडलेच आणि तिच्या पालकांना लगेच कल्पना देऊन त्या उवांचा नायनाट करण्यास सांगितले . या वेळी माझे नशीब थोर म्हणून त्या माझ्या पर्यंत आल्या नाहीत . देवाचे मनःपूर्वक आभार यासाठी !

                                                   अजून एक आवडता खेळ म्हणजे विटी-दांडू ! विटी म्हणजे लाकडाचा लहानसा तुकडा आणि दांडू म्हणजे फुटा-दीड फुटा ची लाकडाची काठी . हे सुद्धा चौधरी सदनच्या गच्चीवर खेळायचो ! सचिन आणि धोनी यांचे षटकार मारून जीतके चेंडू मैदानाच्या बाहेर गेले असतील , त्याच्या कित्येक जास्त पटीने आमच्या विट्या गच्चीबाहेर गेल्या !

                                                  लपंडाव फारसा खेळत नसू . कारण लपायला फारशा जागा नव्हत्या . ज्या होत्या त्या इतक्या माहितीच्या होत्या की त्यामुळे खेळातील मजाच निघून जाई . आंधळी कोशिंबीर मात्र बऱ्याचदा खेळातअसू . यात मात्र जाम धमाल येत असे . ज्याच्यावर राज्य तो जाम हैराण होत असे .  बैठ्या खेळांपैकी माझ्या मामाचं पत्र हरवलं सुद्धा बऱ्याचदा खेळत असू . या दोन्ही खेळांना एक रुमाल लागे . मग तो ठरवून आणावा लागे त्यादिवशी किंवा अचानक ठरले तर खाली जाऊन आणावा लागे . 

                                                  तेव्हा आमच्याकडे एक तीन चाकी सायकल होती . अर्थातच सगळ्यांची मिळून एक . पण ही लोखंडी होती . आजच्या सारखी प्लास्टिकची नाही .  छान ऐसपैस होती . पुढे चालकाच्या जागी एक जण आणि मागे एक जण असे दोन जण बसू शकतील अशी होती . मग आळीपाळीने एक एक जण बसत असे . सायकल जोरात पाळावी म्हणून मागून एक जण ढकलत सुद्धा असे . मग साहजिकच ढकलण्यासाठी सुद्धा आळीपाळीने एकेकाचा नंबर असे . या सगळ्या खेळण्याच्या गडबडीत ताई सायकल मागून ढकलत असतांना तिचा पाय एका लाकडी तुकड्यावर पडला , ज्याला एक खिळा होता आणि त्याचे टोकदार टोक वर होते . हे टोक तिच्या तळपायाला टोचले होते आणि अक्षरशः भळाभळा रक्त आले होते तिच्या पायातून आणि आम्ही जामच घाबरून गेलो होतो . बापरे आज लिहीतानांही पोटात पिळवटून आले .    

                                                   आम्हा बहिणींचा एक लाडका मित्र होता आणि अजून आहे अगदी जन्मापासून . तो म्हणजे आमचा धाकटा काका ! तो आमच्यापेक्षा फक्त पाच वर्षांनी मोठा . त्यामुळे तो आमचा मित्र आणि त्याचे मित्र सुद्धा आमचे मित्र . मग हे सगळे चौधरी सदनच्या गच्चीवर त्यांचे खेळ खेळत . एक म्हणजे पतंग उडविणे . मग आमची पण त्यांच्यात लुडबुड चाले . त्या पतंगीचे पण किती नखरे ... लांब शेपटी पाहिजे , हा मांजा , ती चक्री असे एक ना अनेक . पुन्हा फाटला की त्याला चिकटवा . मग या सगळ्यात आमची थोडी मदत , थोडी लुडबुड , कधी क्वचित ओरडा सुद्धा असे. मग प्रत्यक्ष उडविताना कधी हातात पतंग घेऊन उंच उडी मारून उडवायची संधी मिळे तर कधी मागे उभे राहून चक्री पकडायची , तर कधी आकाशात उंच उडालेल्या पतंगीचा मांजा धरून खरोखरीच पतंग उडवत असल्याची संधी मिळे , हेच मला फार रोमांचक वाटे . पण तेव्हढ्यात का आजूबाजूच्या कुणी पतंगावर पेच टाकून पतंग कापण्याचा प्रयत्न केला , तर मात्र जोरात धावपळ , आरडाओरडा चाले . मग काका लगेच मांजा त्याच्या हातात घेऊन पतंगावर ताबा मिळवे आणि आपली पतंग वाचवत असे ! बापरे आता लिहिता लिहिता सुद्धा किती धडधडले मला हे सगळे आठवून ! 

                                                  हे सगळे क्रिकेट सुद्धा खेळत पण ते मैदानावर जाऊन . पण मग ते सगळं साहीत्य बॅट , बॉल , ग्लोव्हज , पॅड्स , स्टॅम्पस वगैरे वगैरे घरी आणत . मग आम्हालाही वाटे हे सगळे घालून आपणही खेळावे यांच्या सारखे . पण ते सगळेच आकाराने एकदम मोठे .  चेंडूला तर काका हातच लावू नका म्हणे . कारण फार जड , तो पायावर पडला की झालेच . पण कधीतरी फारच हट्ट केल्यावर त्या चेंडूने खेळायला तयार होई आमच्याबरोबर . पण अर्थातच चेंडू जमीनीवरून अगदी सरपटून टाकायचा जेणे करून तो आम्हाला लागण्याची शक्यता अगदी कमी असायची . मग आम्ही पण खूष त्या चेंडूने खेळायला मिळाले म्हणून ! 

                                                  असे काय काय खेळत असू आम्ही रोज अगदी अंधार पडे  पर्यंत . थोडा अंधार पडायला लागला की खालून मम्मीची सुद्धा हाक येतच असे . मग मात्र लगेच खाली जात असू . मम्मीने हाक मारली हे एक कारण असेच , पण अंधाराची सुद्धा भीती वाटत असे . मग एकमेकींच्या आधाराने आणि मदतीने खाली जात असू . मग एकदाचे खाली उतरलो , उजेडात आलो की अगदी हुश्श्श होत असे !

आनंदी पाऊस 

गच्चीवरील गमती जमती 

२७ मे २०१९

                                                                            दोरीच्या उड्या 

                                                                             दोरीच्या उड्या 

लंगडीची घरं (इंग्रजी घर )

सहा चौकोनांची आणि आठ चौकोनांची 

लंगडीची घरं 

विटी दांडू 

आंधळी कोशिंबीर 

मामाचं पत्र हरवलं 

तीन चाकी सायकल, अगदी अशीच होती , पण चाकही लोखंडी ,

चालकाची सीट पूर्वी मोठ्या सायकल ची असे तशीच होती 

आणि सगळ्यात महत्वाचे म्हणजे खूपच दणकट ! 

पतंग 

क्रिकेट