जेवणाची संध्याकाळ (गच्चीवरील गमती जमती)

                                                                                                 जेवणाची संध्याकाळ

                                                                                             (गच्चीवरील गमती जमती)

                                                                                                                   

                                                             हल्ली बऱ्याच गोष्टींच्या व्याख्या आणि कारणं सुद्धा बदलली आहेत . काही काळाची गरज म्हणून , तर काही वेळा नवीन  आधुनिक जीवन पद्धती म्हणून . त्यातील एक म्हणजे जेवण ! हल्ली बऱ्याच कारणांनी बाहेर जाऊन जेवण केले जाते . ह्याही पुढे जाऊन म्हणजे हव्या असलेल्या अन्नाचे पुडके मागविणे किंवा जाऊन घेऊन येणे . काही वेळा बदल हवा असतो म्हणून बाहेर जेवायला जातात , किंवा काही कारणं असतात म्हणून . कधी वाढदिवस , कधी लग्नाचा वाढदिवस , कधी निकाल , कधी बढती मिळालेली असते , कधी आलेल्या पाहुण्यांचा आग्रह , कधी केळवण , कधी निरोप समारंभ , कधी किटी पार्टी , कधी जुन्या मित्रांचे किंवा नातेवाईकांचे स्नेहसंमेलन , अशी एक ना अनेक असंख्य कारणं असतात . कधी कामाने बाहेर गेलो म्हणून , घरात खूप जास्त काम होती म्हणून , घरात कीटक नियंत्रण केले म्हणून , घरातील गृहिणी आजारी आहे म्हणून , कधी गृहिणी बाहेर गावी गेलीय म्हणून अशा बऱ्याच वेळा , गरज म्हणून सुद्धा बाहेर जेवावे लागते , किंवा अन्नाचे पुडके आणावे लागते . 

                                                            आमच्या लहानपणी बाहेर जेवायला जायचे याचा अर्थ फारच वेगळा होता . आज जसे बाहेर जेवणे म्हणजे हॉटेल मध्ये जाऊन जेवणे , तसे आमचे तेव्हा नव्हते . बाहेर जाऊन जेवण करत असू , पण घरून सगळा सैपाक करून तो डब्यात घालून न्यायचा आणि जिथे ठरले असेल त्या ठिकाणी जाऊन जेवायचं  . माझ्या मम्मीला बाहेर मोकळ्या हवेत जाऊन जेवायला फार आवडत असे , मग तिच्या ह्या आवडीतून , तिच्या मनात अशा वेगवेगळ्या कल्पना यायच्या . मग आमची धमाल होई !

                                                            ह्या लेखनाचा विषय चौधरी सदन . त्यामुळे आज चौधरी सदनाशी निगडीत , पण बाहेर जेवण्याची गम्मत गोष्ट आहे . आता चौधरी सदनाशी निगडीत तरी बाहेर ? गम्मतच आहे की नाही !!  बाहेर म्हणजे घराबाहेर , पण  चौधरी सदनातच ! तर अशी जागा म्हणजे चौधरी सदनाची गच्ची !!!

                                                             अधून मधून एखाद्या संध्याकाळी आमचे ठरत असे संध्याकाळी गच्चीवर जेवायचे . आम्ही बहिणी तशा फारच लहान होतो . चौधरी सदन सोडले तेव्हा मी जेमतेम अकरा वर्षाची होते . एकदा का ठरले आमचे गच्चीवर जेवायचे , की आम्ही एकदम खुश . कोण उत्साह संचारत असे आमच्यात ! काय करू नि काय नको असे होऊन जाई . स्वयंपाकात काही मदत करता येत नसे , पण वरची छोटी छोटी कामं करून मम्मीला मदत करण्यात आम्हा बहिणींची कोण तारांबळ आणि धांदल उडे . उत्साह एकदम ओसंडून वाहात असे !!

                                                             गच्चीवर जेवायचे म्हणजे काही ठरावीक बेतचं  असत आणि ते सगळेच आमच्या आवडीचेच असत . त्यामुळे त्या बेत पैकी कुठलाही बेत असला तरी आम्ही खुश असायचो . खरतर प्रत्यक्ष जेवण करणे हा एक छोटासा भाग असे त्या संध्याकाळचा . एकदाचे ठरले गच्चीवर जेवायला जायचे म्हणजे मम्मी आणि काकूंची सैपाकाची गड्बड चालू व्हायची . त्या दोन-तीन बेतांपैकी  कुठला तरी एक बेत ठरायचा . 

                                                          बेत एक म्हणजे कळण्याच्या भाकरी आणि सोबत दोन रंगाच्या दोन चटण्या . रंगांच्या म्हटले , कारण आम्ही त्या चटण्यांचा रंगानेच उल्लेख करत असू . एक म्हणजे पांढरी चटणी आणि दुसरी लाल चटणी . कळण्याची भाकरी म्हणजे ज्वारी आणि उडीद यांचे दोनास एक प्रमाण आणि चवीप्रमाणे मीठ घालून दळून आणलेले पीठ .  हो, मीठ सुद्धा दळणात घातलेले असे कारण  सर्रास सगळ्या सैपाकासाठी खडी मीठच वापरले जाई . फक्त पानात / ताटात वाढण्यासाठी बारीक मीठ वापरले जाई आमच्याकडे . या पीठापासून केलेली भाकरी म्हणजे कळण्याची भाकरी . ही  भाकरी झाली , की त्याचा मस्त पोपडा काढायचा आणि त्या गरम गरम भाकरी वर तेल घालायचे आणि तो पोपडा परत त्यावर दाबायचा . जेवणाची वेळ होईपर्यंत छान मुऱते मग ही भाकरी . पांढरी चटणी म्हणजे भाजलेले शेंगदाणे , लसूण , हिरव्या मिरच्या , कोथिंबीर आणि मीठ ,  एकत्र वाटून घेतले की झाली . तेव्हा वाटून म्हणजे अक्षरशः वाटून , म्हणजे पाट्या-वरवंट्याने वाटून केलेली असे चटणी . दुसरी म्हणजे लाल चटणी . लाल चटणी म्हणजे लाल वाळवलेल्या मिरच्या , लसूण , मीठ एकत्र वाटून बनवली जात असे . या लाल चटणी ला आमच्याकडे एक खास शब्द आहे 'निस्त्याची चटणी' , काही वेळा ही आंबट गोड सुद्धा केली जात असे , चिंचेचा कोळ आणि गुळ घालून . 

                                                         बेत  दोन म्हणजे मेथीची पोळी किंवा भाकरी . परत या सोबतही वरील दोन्ही चटण्या असत . तर मेथीची पोळी म्हणजे मेथीचे पीठ , कणिक , हळद आणि मीठ घालून केलेली पोळी , तव्यावर तेल घालून छान खरपूस भाजून घेतलेली . भाकरी म्हणजे फक्त कणकेच्या जागी ज्वारीचे पीठ घालायचे आणि भाकरी सारखी थापून भाकरी करायची . या भाकरीला सुद्धा पोपडा सुटतो . मग या वर सुद्धा पोपडा काढून तेल घालून परत दाबायचा . आम्ही याला प्रेमाने किंवा लाडाने पिवळी भाकरी आणि पिवळी पोळी म्हणतो !

                                                        बेत  तीन म्हणजे बाजरीची भाकरी आणि ठेचा . बाजरी गरम असते त्यामुळे साधारणपणे हिवाळ्यातच खाल्ली जाते . त्यामुळे हिवाळा असेल तरच हा मेन्यू असायचा . हे पण तसेच , गरमगरम भाकरीचा पोपडा कडून त्यावर तेल घालून परत तो दाबायचा पण तेलापेक्षा तूप छान लागते आणि पौष्टिक सुद्धा ! पण का कोण जाणे आमच्या भागात सगळ्या पदार्थांवर तेलाचं घालून खायची पद्धत आहे . आणि ठेचा ! ठेचा म्हणजे भाजलेल्या हिरव्या मिरच्या , लसूण , कोथिंबीर आणि मीठ , हे सगळे एकत्र लाकडाच्या बडगीत , लाकडाच्या ठेचणीने ठेचून बारीक केलेला असतो . मिरच्या फारच तिखट असल्या आणि खाणारी लहान मुलं असली तर मात्र यात भाजलेले शेंगदाणे सुद्धा सोबत घालून ठेचले जातात . 

                                                               यापैकी कुठलाही बेत असू दे , सोबत ताकाची कढी , उडदाचे भाजलेले पापड , काही वेळा ज्वारीचे पापड आणि बिबडे , कच्चा कांदा , कैरीचं लोणचं , सिझन असेल तर मुळा , हे सगळे सोबत असायलाच पाहिजे. शिवाय  कुठलीही चटणी असो किंवा ठेचा असो , त्यावर खाताना वरून घालायला तेल हवेच . ही झाली सगळी सैपाकाची तयारी . बाकीची तयारी म्हणजे ताट काढणे , पेले काढणे , पिण्याच्या पाण्याच्या एक-दोन घागरी किंवा मडके भरणे . आणि मग एक एक करून गच्चीवर नेवून ठेवणे . 

                                                              ही सगळी लगबग संपली की मग आमचा  सगळ्यात आवडीचा भाग सूरु व्हायचा ! आम्ही मुलं मुलं रोजच संध्याकाळी गच्चीवर येऊन वेगवेगळे खेळ खेळत असू . पण मग ही  संध्याकाळ मात्र   एकदम खास असे ! कारण या संध्याकाळी आमच्या सोबत आमच्या मम्मी आणि काकू सुद्धा खेळत असत . कधी पळापळी , कधी लंगडी -पळकी , तर कधी लंगडीची घरं , तर कधी सोनसाखळी . जाम धम्माल येत असे आणि जाम आनंद मिळत असे या सगळ्यातून . 

                                                              मग भरपूर खेळून झाले , की सपाटून भूक लागत असे . मग अंगत पंगत करून जेवायला बसत असू . ताटात सगळं मम्मी , काकू वाढत असत , पण लोणच्याची फोड मात्र आम्ही आमच्या हाताने अगदी निवडून निवडून सगळ्यात मोठ्ठी आणि कोपऱ्याची फोड घेत असू . ती नाही मिळाली तर कधी भांडणं सुद्धा होत . कळण्याच्या भाकरीचा मेन्यू असेल तर मात्र आम्हा प्रत्येक मुलीला मम्मीच्याच ताटात जेवायचे असे . पण सगळ्यांना एकदम तिच्या ताटात जेवणे शक्य नसे . त्यावरून पण भांडणं होत . मग आमची कशीबशी समजूत घालून ती आम्हाला शांत करत असे . पण तरीही प्रत्येकीला मम्मीनेच कळण्याची भाकरी आणि चटणीचा काला कुस्करलेला हवा असे . मग प्रत्येकीला मम्मी काला कुस्करून द्यायची , मग सगळ्यांना काला कुस्करून दिल्यावर शेवटी ती स्वतः करिता काला करीत असे आणि मग जेवत असे . आम्ही मग जेवणावर आडवा हात मारून जेवत . अगदी ओव्हर इटिंग ! इतके खाऊन दमत असू आम्ही की बसल्या जागेवरून उठून उभे राहणेही  मुश्किल होई . तो पर्यंत काळामीट्ट अंधार होत आलेला असे  आणि घरातील पुरुष मंडळींची घरी येण्याची वेळ सुद्धा . त्यामुळे मम्मी लोकांना खाली जाण्याची घाई झालेली असे . आम्हाला मात्र वाटत असे त्यांनी परत आमच्या बरोबर खेळावे , पण ते शक्य नसे . एक म्हणजे त्यांना खाली जायची घाई  आणि दुसरे म्हणजे आमची पोटं  इतकी तुडुंब भरलेली असत , की जागचे हलणेच  मुश्किल तर खेळणे फारच लांबची गोष्ट  असायची !

                                     मग पुन्हा वर आणलेलं सगळं खाली घेऊन जाण्यासाठी वर खाली खेपा कराव्या लागत . पोट तुडुंब भरलेलं असे आवडत्या जेवणाने आणि मनही तुडुंब भरलेलं असे आनंदाने ! मग ती संध्याकाळ संपूच नये असे वाटे . पण ते शक्य नसे . मग आम्ही पुन्हा अशा पुढच्या संध्याकाळची स्वप्नं आणि वाट बघत खाली उतरत असू . 

आनंदी पाऊस

 गच्चीवरील गमतीजमत

 १६ मे २०१९ 

थापुन तयार भाकरी 

तव्यावर भाकरी 

टमाटम भुगलेली भाकरी 

कळण्याची भाकरी आणि पांढरी चटणी 😍😋😋🤤🤤

मेथीची भाकरी टमाटम फुगलेली 

मेथीची पोळी आणि पांढरी 😋😋🤤🤤 

बाजरीची भाकरी आणि ठेचा 😃😋😋

निस्ताची चटणी 😜

कळण्याची भाकरी