उन्हाळी फळं आणि आम्ही-१ (घरातील गमती जमती)

उन्हाळी फळं आणि आम्ही-१

(घरातील गमती जमती)

                                                उन्हाळी फळांच्या गोष्ट. उन्हाळी फळं म्हणजे टरबूज (water melon), डांगर (musk melon ), आणि मोठ्ठी काकडी. या तीन फळांच्या गमती जमती सांगणार आहे मी. सोबत मुद्दाम इंग्रजी नाव सुद्धा दिली आहेत. कारण ही फळं, महाराष्ट्रात सुद्धा वेगवेगळ्या भागात वेगवेगळ्या नावांनी संबोधली जातात म्हणून. वाचकांचा गोंधळ होऊ नये म्हणून. कारण मराठी नावात जरी गोंधळ असला तरी इंग्रजी नावं मात्र सगळ्यांना अगदी नीट माहिती आहेत. त्यामुळे मी नक्की कुठल्या फळाच्या गमती जमती सांगतेय ते नीट कळेल. 

                                              आज सगळ्यात आधी मोठ्ठ्या काकडीची गोष्ट. आता तुम्हाला वाटेल काकडीची काय गोष्ट? पण मला खात्री आहे, मी ज्या काकडीची गोष्ट सांगणार आहे, ती काकडी बऱ्याच जणांनी पहिली सुद्धा नसेल. सगळ्यांना सर्रास माहितीच्या काकड्या फारतर दीड ते दोन इंच व्यासाच्या आणि सात आठ इंच लांबीच्या. अलीकडेच गेल्या काही वर्षांपासून बऱ्याच ठिकाणी फिक्या हिरव्या रंगाच्या, अगदी बारीक आणि एक ते सव्वा फूट लांबीच्या काकड्या मिळु लागल्या आहेत. पण या सगळ्यापेक्षा खूप वेगळ्या काकडीची गोष्ट सांगणार आहे मी. आता या काकड्या कुठेच मिळत नाहीत. आम्ही लहान असतांना या काकड्या मिळत असत. पण अलीकडेच माझे मामीशी बोलणे चालू असतांना ओघाने काकडीचा विषय निघाला . तेव्हा तिच्याकडून कळले, या ज्या अगदी बारीक आणि लांब, फिक्या हिरव्या रंगाच्या काकड्या असतात याच पूर्ण वाढू दिल्या तर या मोठाल्या काकड्या तयार होतात. पण हल्ली सगळ्यांना त्या बारीक बारीकच काकड्या हव्या असतात . त्यामुळे शेतकरी सुद्धा त्या वेलीवर मोठ्या होऊच देत नाहीत. छोट्या आणि बारीक असतांनाच तोडून घेतात आणि बाजारात विकतात. 

                                         या काकडीचा व्यास साधारण पाच-सहा इंच आणि लांबी दोन-तीन फूट. पूर्ण लांबीत ही काकडी पोकळ असे. या काकडीची एक चकती कापली तर कंकणाकृती किंवा कडं तयार होत असे , एक मोठ्ठी बांगडीच म्हणा ना.  फक्त एक फरक असे काकडीच्या बांगडीत आणि खऱ्या बांगडीत. खऱ्या बांगडीला बाहेरच्या बाजूने नक्षीकाम केलेलं असते आणि सोबत एक, दोन, तीन किंवा त्यापेक्षा जास्त ठिकाणी आवडीप्रमाणे वेगवेगळ्या रंगाचे आणि आकाराचे रत्न बसवून सुशोभित केलेल्या असतात. तर या काकडीच्या बांगडीला बाहेरच्या बाजूने छान कंगोऱ्यां कंगोऱ्यांची नक्षी तर असते, पण आतल्या बाजूने सुद्धा  तीन ठिकाणी छान पांढऱ्या बीयारूपी रत्नांचे  गुच्छ-घोसच बसविलेले असतात! हे घोस जर काढून टाकले तर लहान मुलांच्याच नाही तर मोठ्यांच्या सुद्धा, हातात सहजच ही बांगडी जाऊ शकते! आणि हे सगळे चाळे आम्ही करत असु न चुकता आणि मम्मीचे लक्ष गेले तर भरपूर ओरडा सुद्धा, अगदी नियमित खात असू. 

                                           साधारण ही तीनही फळं बाजारातुन आणली की, सगळ्यात आधी कमीत कमीत अर्धा ते पाऊण तास तरी पाण्यात भिजत टाकली जात असतं. ही भली मोठी काकडी बाजारातून आणणे हे एक मोठ्ठे दिव्यच असे . कारण बाजारात गेले आणि ही काकडी घेतली आणि आले घरी असे होत नसे. ही काकडी सुद्धा शनिवारच्या आठवडे बाजारातच छान ताजी मिळत असे. त्यामुळे सगळा आठवडेभराचा बाजार कापडी पिशव्यांमध्ये भरून, त्या सगळ्या पिशव्या हातात धरून, परत ही भली मोठ्ठी काकडी हातात पकडायची आणि हे सगळं ओझं घेऊन, बाजारापासून घरापर्यंत चालत यायचे. शिवाय डोक्यावर सूर्यदेव आग ओकत असे, हे सांगायलाच नको. 

                                           गॅलरीतून मम्मीलोक येतांना दिसल्या की, आम्ही भिन्नाट पळत जाऊन जीन्याचा दरवाजा गाठत असु. ते दार उघडुन त्यांची वर यायची वाट बघत असु . त्या वर आल्या की आम्हाला झेपेल ते त्यांच्या हाताततुन घेत असु. त्यापैकी एक म्हणजे ही मोठ्ठी काकडी. ही काकडी एकदम ताजी, एकदम कुरकुरीत/करकरीत. खाली पडली के शंभर टक्के फुटणार! अशी पडुन फुटलेली अनुभवलेली आणि पाहिलेली आहे आम्ही. त्यामुळे ती खाली पडणार नाही याची काळजी घेऊन, नीट पणे न्यावी लागे. ही आणली की आधी पाण्यात टाकावी लागे आणि मम्मी प्रत्येक वेळी न चुकता सांगत असे, आधी पाण्यात टाका ग ती काकडी. मग आम्ही सुद्धा, न्हाणी घरात जाऊन एका मोठ्ठ्या बादलीत पाणी सोडून, त्यात ती काकडी टाकत असु आणि तिथेच रेंगाळत असु, पाण्याशी आणि काकडीशी खेळत. अधुन मधुन विचारात असू मम्मीला, किती वेळ झाला?, काकडी खायची घाई असल्याने.  मग मम्मी म्हणे थांबा अजून थोडावेळ, आत्ता तर टाकली ना काकडी पाण्यात? असे साधारण दोन-तीन वेळा तरी होत असे. 

                                         मग साधारण तासभर झाला की मम्मी सांगे, आणा ग, ती काकडी घरात. तोपर्यंत तिचा सगळा बाजार निवडुन, जागच्या जागी ठेवून झालेला असे. आता ही काकडी लांबच्या लांब. तिचा व्यास बरोब्बर मधोमध मोठ्ठा असे आणि दोन्ही टोकांकडे निमुळता होत जाणारा असे. मग जास्तीत जास्त काकडी मिळावी आणि मोठ्ठी बांगडी मिळावी म्हणून आम्ही मम्मीला बरोब्बर मध्यभागी काकडी कापायला लावत असु . आम्हाला प्रत्येकी दोन दोन बांगड्या मिळत, सुरुवातीला. मग आमचे त्या काकडीच्या बांगडीसोबत खेळणे आणि खाणे, दोघंही चालू असे, बराच वेळ. आधी त्यातील बिया खाऊन टाकायच्या. या बियांची चव सुद्धा एकदम छान असे, आम्ही अगदी आवडीने खात असु. कुणाला नको असतील, तर आम्ही मागून घेऊन खात असू. पण कधी कधी या बिया थोड्या कडवट लागत चवीला, पण खाणे शक्य असे तरीही. पण कधी कधी प्रचंड कडू निघत अशावेळी त्या फेकून देण्याशिवाय काही पर्यायच नसे. अगदी फारच क्वचित ही काकडी अगदी थोडी  कडू असे, पण खाण्याच्या योग्य! आजकाल छोट्या छोट्या काकड्या सुद्धा एकदम कडू निघतात की फेकून देण्याशिवाय पर्यायच राहत नाही. 

                                       या बिया खाऊन टाकल्या की, ती बांगडी अगदी सहजच हातात घालता येत अस. मग या हातातून त्या हातात घालून बघायची, एकमेकींना दाखवायची, बघ माझी बांगडी किती मोठ्ठी आहे, असे सांगायचे. असे एक ना अनेक चाळे चाललेले असत आमचे. अर्थातच मम्मीचे लक्ष जात असे आमच्याकडे, मग काकडी खाण्या आधी, तिचा ओरडा खावा लागे. 

                                 मग बऱ्याच वेळाने खायला सुरुवात करत असू. त्या खाण्याच्या सुद्धा कित्ती तऱ्हा! एक म्हणजे सरळ दोन अर्धगोल करायचे आणि एक एक खायचा. दुसरी पद्धत म्हणजे सगळ्या बाजूने त्या काकडीच्या बांगडीची जाडी कमी करत करत सगळ्या बाजूने खायची. तिसरी तऱ्हा म्हणजे एका ठिकाणी तोडून पहिला घास खायचा आणि मग पूढे तशीच गोलगोल खात जायचे, दुसऱ्या टोका पर्यंत. आधी वाटे अजून हवी काकडी, पण या दोन चकत्याच इतक्या मोठ्ठ्या असतं की त्या खाऊनच पोट तुडुंब भरल्यासारखे वाटे. परत संध्याकाळी सगळ्यांची खाऊन झाल्यावर शिल्लक राहिली, तर अजुन थोडी काकडी मिळे. पण या चकत्या साधारण शेवटच्या टोकाजवळच्या असतं, जिथे या काकडीच्या मधली पोकळी जवळ जवळ नसेच. शिवाय बिया खाऊन टाकल्यावर सुद्धा हातात घालण्या इतकी मोठी बांगडी तयार होत नसे. परत उशिराची संध्याकाळ, म्हणजे सगळे आवरून पटापट झोपायची घाई. कारण कुठल्याही सुट्टीच्या दिवशी आम्हाला उशिरा उठण्याची मुभा नव्हती, अगदी आजोळी गेलो तरी. सकाळी सहा म्हणजे सहा वाजता उठावेच लागे! मग ती काकडी तशीच पटापट खाऊन टाकायची आणि जेवण करून झोपी जायचे, कुठलीही टंगळ मंगळ आणि चाळे न करता. 

©आनंदी पाऊस 

(घरातील गमती जमती)

८ जुन २०२०

हल्ली बाजारात मिळणाऱ्या  काकड्या 

हल्ली बाजारात मिळणाऱ्या  काकड्या 

हल्ली बाजारात मिळणाऱ्या  काकड्या 

खिरे 

हल्ली बाजारात मिळणाऱ्या  काकड्या 

चिबुड किंवा वायकु काकडी 

सगळ्यात गोड काकडी 

ह्याच त्या बारीक बारीक फिक्या 

हिरव्या रंगाच्या काकड्या 

हल्ली बाजारात मिळतात 

थोड्या मोठ्या झालेल्या काकड्या 

हीच काकडी अजून मोठ्ठी होऊ 

दिली तर , बरोब्बर मधोमध 

एक मोठ्ठी पोकळी तयार होते 

या काकडीच्या चकत्या . 

अशाच असत आमच्या त्या मोठ्ठ्या काकडीच्या 

चकत्या/ बांगड्या 

बाहेरून कंगोरे कंगोरे आणि मात्र 

मधोमध मोठ्ठी पोकळी !